|
|
Planter i fjøra
Nesten alle algar veks i akvatisk miljø. I sjøen, er dette den dominerande planteveksten. I Noreg har ein kjennskap til 5 såkalla "høgareståande planter" som veks i sjøen, der ålegras er den mest kjende. I elveutløp kan ein også finne ferskvassplanter.
Kva er det så som skil algar frå høgareståande planter? Det viktigaste er at algane ikkje er oppbygde i rot, stengel og blad. Dei høgareståande plantene syg næring og vatn frå jorda inn i rota og transporterer dette i stengelen og ut i blada. Algane tar opp nødvendige næringsstoff og væske direkte frå vatnet (over heile individet), og eit transportsystem er unødvendig. Nokre algar, til dømes tare, kan sjå ut til å ha rot, stengel og blad, men deira funksjon er forskjellig. Forklaringa på kvifor han er oppbygd slik, kjem vi tilbake til seinare. Her nøyer vi oss med å seie at også desse algane manglar transportrør i "rota" og "stengelen". Nesten alle dei store algane krever eit hardt underlag, stein eller fjell, som dei kan festa seg til, og få algeartar lever på sand eller leirbotn.
Planter fotosyntetiserer. Det vil seie at dei bruker energi frå lys (sola) til å lage livsnødvendige stoff. Hos høgareståande planter skjer det meste av fotosyntesen i blada. Noko av dei livsnødvendige produkta går til å lage nye og større blad, og noko blir transportert til stengelen og rota slik at dei òg kan vekse. Hos algane kan heile individet fotosyntetisere, og difor treng dei ikkje dei lange transportvegane som dei høgareståande plantene har.
I plantane er det noko fargestoff (pigment) som fangar opp energien frå sollyset ved fotosyntesen. Både hos algar og dei høgareståande plantene er det vanlegaste fargestoffet klorofyll (klorofyll a hos alle algar, klorofyll b hos høgareståande planter og grønalgar, klorofyll c hos brunalgar). Dette fargestoffet gjer at plantene blir grøne. Dei store algane i sjøen inneheld òg andre fargestoff og er på dette grunnlaget delte i tre hovudgrupper: grønalgar, raudalgar og brunalgar. Grønalgane har i hovudsak berre klorofyll i seg. Raudalgane har i tillegg nokre pigment som gjer dei raudlege, og brunalgane har tilsvarande pigment som gjer dei brunlege. Vinterstid kan algane kompensera for det svakare lyset, ved å auke mengda pigmenter i cellene. Energinivået og veksten går sjølvsagt ned, men dei utnyttar ein større prosentandel av det lyset som når algen. Ved for sterkt lys om sommaren kan spesielt klorofyllpigment brytast ned. Ein del av tilleggspigmenta kan imidlertid ta til seg overskotsenergien frå klorofyllet og dermed fungera som ei solbrille for klorofyllet.
Kva oppnår ein så med å ha ulike typar fargestoff? Då må vi først sjå litt på sollyset. Det består av mange fargar, og det kan ein sjå når sollyset blir brote og reflektert i regndropar slik at det blir regnbogar. Dei ulike fargane har ikkje den same evna til å trengje gjennom vatn, så medan det raude lyset blir fanga opp svært raskt, kan blått og grønt lys trengje lenger ned. Når det blå og grøne lyset òg er fanga opp, er det heilt mørkt. Sidan algane er avhengige av lys for å overleve, er det den evna lyset har til å trengje gjennom vatnet, som avgjer kor djupt algane kan vekse. Algar som har fargestoff som betre fangar opp grønt og blått lys, kan vekse djupare enn andre. Raudalgar har denne evna. Det raude hjelpefargestoffet fungerer som ein slags antenne som fangar opp det grøne lyset som klorofyll ikkje utnyttar og overfører energien til klorofyllet. I fjordane kjem det særleg mykje sand, jord, leire og liknande ut frå elvar og anna tilsig, som har drege dette med seg frå landjorda. Det fører til dårlegare sikt, og lyset får problem med å trengje ned gjennom vatnet. Det gjer at algane må vekse grunnare i fjordane enn ut mot havet.
Sidan lyset er så viktig, kan det fort bli kamp mellom algane for å få dei beste vilkåra. Det ser ein òg hos dei høgareståande plantene, der til dømes trea i skogen kjempar om å vekse seg så store at dei får dei beste lystilhøva. Dei hindrar til og med nabotrea i å ta dei igjen ved å skugge for sola. I sjøen har stortare spesialisert seg på det same og kan danna 0,5-2,5 m høge tareskogar. Det meste av dei fotosyntetiserande fargestoffa hos denne tarearten finst i bladet, så det må opp i lyset.Taren har eit sterkt festeorgan, som kan minne om røter. Stilken kan minne om ei trestamme. Han er sterk og noko elastisk, slik at han kan tole straum og drag i sjøen. Dess meir elastisk han er, dess meir drag toler han. Men samstundes skal stilken halde eit stort og tungt blad så høgt oppe som mogleg for å konkurrere om lyset. Stortaren veks på meir vêrutsette stader, frå eit par meters djup og nedover. Fingertaren kan dominere i dei same områda frå nedst i fjøra og ned til stortareskogen. Her er draget frå bølgjer ofte så sterkt at ein stiv stilk knekk saman. Han har faktisk så mjuk stilk at du kan slå knute på han. På denne og andre måtar kan ulike typar algar spesialisere seg for å få betre sjansar til å klare seg på særeigne stader. Tangartar som grisetang og blæretang veks på meir verna stader og bruker ein annan metode for å heve seg mot lyset. Dei har gassfylte blærer som flyt opp og dermed lyftar algen mot lyset. Denne metoden er vanskeleg på meir utsette stader ettersom bølgjene og draget i sjøen riv laus algane.
Men det er ikkje alltid nødvendig å vere stor for å kunne konkurrere om lyset. Kvifor ikkje rett og slett feste seg til taren? Det er mange algar som har lært seg å dra nytte av det, og skulle du få tak i ein stortare, finn du truleg at det veks mykje algar og dyr på stilken.
Om det er aldri så mykje lys, hjelper det ikkje algane dersom dei ikkje får næring. Dei viktigaste næringsstoffa for plantene er nitrogen- og fosfatsalt. Dersom det skulle bli næringsmangel på grunn av stor plantevekst, er det nitrogensaltene som først blir oppbrukte i sjøen. I ferskvatn er det fosfatet som først blir mangelvare. I fjorder og kystvatn kan det være ein blanding av fosformangel og nitrogenmangel, og dette kan skifte raskt gjennom vekstsesongen.
I fjøra er tre andre faktorar viktig for algane - uttørking, bølgjeeksponering og temperatur.
Alle fastsittande organismar i fjøra må kunne tåle å liggje direkte utsatt for sollys og vind. Begge medfører uttørking og store daglege og sesongmessige temperatursvingningar. Dess lenger oppe i fjøra dei lever dess lenger vert dei direkte utsatt, og må derfor vera endå meir spesialisert for å leve der.
I fjøra er draget frå tidevatn og vindutvikla bølgjer større enn på fjell og anna grunn som heile tida er dekt av vatn. Spesielt har dette innverknad på kva algar som veks på bølgjeutsatte stader. Her må ein enten vera mjuk og føyeleg som fingertaren og butaren og fylgja vatnet fram og tilbake, eller ein må vera liten og sitta tett inntil fjellet. Kalkalgen Krasing veks både på beskytta og utsatte stader, men på utsatte stader er dei små og tette mot åpne og meir høgreiste på beskytta stader.
Utnytting av algar som ressurs
Dei fleste algane i Noreg som du kan sjå med berre auget, kan etast. Det er ikkje kjent at det finst giftige algar blant desse vanlegvis fastsitjande plantene. Men somme algar kan innehalde stoff som i store mengder kan vere skadelege for oss. Til dømes inneheld peparalgen, som ein kan finne i Sør-Noreg, stoff med en peparliknande smak - halogenerte organiske sambindingar,til dømes bromid. Algar er i hovudsak næringsrik mat, spesielt på sporstoff og mineral. Raudalgen søl er nemnd som matkjelde i Snorresaga, men elles har det ikkje vore tradisjon å nytte algar til meneskeføde i Noreg. Ein del algar er blitt hausta og gitt som tilskott til husdyrfôr. Navn som grisetang, sauetang og butare, vitnar om dette. I Europa nyttar land som Frankrike, Irland og Skottland ut algane i større grad, men det er først og fremst Asia som har ei omfattande utnytting av algar som mat. Her driv ein òg dyrking av mange artar. Til dømes er vår eiga fjørehinne i slekt med nokre av dei artane som blir utnytta på denne måten. Før i tida var det vanleg at kystbøndene gjødsla med tangartar, til dømes grisetang, på jorda. Det blir framleis gjort, men kunstgjødsel har vorte så billig at det ikkje lenger lønner seg. Tareartar som stortare inneheld alginat, på same vis som tangartar. Det er eit tjukningsmiddel som bl.a. blir nytta i næringsmiddelindustrien, i malingsproduksjon og i farmasøytisk industri. Softisen blir samanhalden av alginat, og det same gjeld mange andre matslag. I dag er det først og fremst stortare ein haustar for å produsere alginat. Då bruker ein taretrålarar, som slepar ein stor gaffel like over botnen, under bladet til stortaren, og dreg taren laus. I Norge vert det kvart år hausta meir enn 160 000 tonn stortare og ca. 30 000 tonn grisetang. Agar og karragenan er eit tjukningsmiddel som ein hentar frå spesielle raudalgar. I Noreg kjenner ein tre artar som inneheld agar, og dei er mellom dei artane ein har prøvd å dyrke. Krusflik er rik på karragenan. Det blir hausta lite og ingenting av desse artane i Noreg. Agaren blir først og fremst nytta til dyrking av bakteriar og i biokjemi på sjukehus, i forsking og i industri. Som tilsetjingsstoff i mat er alginat kalla E400 - E405, agar E406 og karragenan E407.
Bestemming av algar i felt
Dei vanlegaste algane kan som regel bestemmast ut frå form og farge, og nedanfor finn du ei gjennomgåing av slike trekk hos ein del artar innanfor dei tre hovudgruppene raudalgar, brunalgar og grønalgar. Dersom ein art ikkje er vanleg langs heile kysten, er det nemnt. I tillegg er det nemnt dersom ein alge har spesialisert seg til å vekse anten i rolege farvatn eller på bølgjeutsette svaberg. Figurane er henta frå Per Arvid Åsen: "Illustrert algeflora". Som bestemmingslitteratur kan boka "Alger i farger" av Jan Rueness vere god å bruke ved sida av Åsens "Illustrert algeflora".
Du kan klikke på figurane for større format og meir informasjon.
Grønalgar
Figuroversikt
|
Grøndott (Spongomorpha sp./Acrosiphonia sp.)
Grøndottane er forgreina, buskaktige algar med varierande grønfarge.
Liten grøndott (Spongomorpha aeruginosa) er nesten kulerund i formen, inntil 5 cm i diameter og lysegrøn. Den veks gjerne på andre algar.
Stor grøndott (Spongomorpha (=Acrosiphonia) arcta) er frå lysegrøn til mørkegrøn, alt etter kor utsatt den har vore for sol og uttørking. Den er ikkje så rund, men danner avrunda dottar i fjøra. Den kan bli dobbel så stor som liten grøndott. Den veks på fjell eller andre algar.
Begge artane finst langs heile kysten.
|
|
|
Snøre- slekta (Chaetomorpha sp.)
Individa er ugreina tråder med ei cellerekkje.
Fjørepyttsnøre (Chaetomorpha aerea) og Laksesnøre (Chaetomorpha melagonium) sit fast på botnen. Sistnemnde er størst, men fyrstnemnde danner gjerne tettare og meir synlege bestandar på relativt bølgjeutsatte stader.
Krøllhårsalge (Chaetomorpha linum) og Viklesnøre (Chaetomorpha mediterranea) er ikkje festa til underlaget, men viklesnøre viklar seg gjerne så godt rundt verten at den virkar å vera fastsitjande.Viklesnøre har svært tynne trådar, mens krøllhårsalge òg lever opp til navnet og ligg i fjøra på beskytta stader i dottar.
Viklesnøre og Laksesnøre finst langs heile kysten, mens Fjørepyttsnøre og Krøllhårsalge er funnen nord til Sør-Trøndelag.
Figuren viser Laksesnøre.
|
 |
|
Tarmgrønske (Enteromorpha intestinalis)
Tarmgrønske er svært vanleg i fjørepyttar og er elles vanleg i fjøra frå verna til middels utsette stader. Når du finn ein grøn alge som er litt bladforma, kan du sjekke om han er hol. Er han det, kan du gå ut frå at det er tarmgrønske. Han liknar ofte på figuren. Dersom algen ikkje er hol, sjå på havsalat. Den finst langs heile kysten.
|
 |
|
Grøndusk (Cladophora spp.)
Artane i slekta varierer i form og farge, og kan forvekslast med anna med Grøndott-artar. Vanleg grøndusk ( Cladophora rupestris ) er ein av dei få som kan bestemmast overflatisk , spesielt på den kraftige mørkegrøne fargen. Den gjerne tett buskete, men kan òg finnast utstrekt på fjell, t.d.under Grisetang. Vanleg grøndusk er ein vanleg art som du kan vente å finne. Den finst langs heile kysten.
|
 |
|
Pollpryd (Codium fragile)
Pollpryd er lett å kjenne igjen ettersom han er frå mørkegrøn til grågrøn og har om lag 0,5 - 1 cm tjukke greiner, som kjennest ut som ein svamp når du trykkjer på dei. Algen er vanlegast i Sør-Norge men finnst nord til Nord-Troms.
|
 |
|
Havsalat (Ulva lactuca)
Havsalat er flat i forma, og med unntak av i vitskaplege samanhengar er det akseptabelt å kalle alle grøne bladforma algar i Noreg for havsalat. Den finst langs heile kysten.
|
 |
Brunalgar
Figuroversikt
|
Sli (Ectocarpus sp./ Pilayella littoralis)
Sli-artane kan skiljast frå kvarandre ved å sjå på forgreining og formeiringsorganer, men då begge slekter har greiner som er under 1/10 mm breie, må ein då ha tilgang på lupe/mikroskop. Sli veks ofte på andre algar og dei brune tustane "sviv" i vatnet, når dei ikkje er tørrlagde. finst langs heile kysten. |
|
Tanglo (Elachista fucicola)
Arten veks på tang, spesielt blæretang og sagtang, som brune tustar/dottar inntil 6 cm i diameter. Tustane består av tynne greiner, inntil 3 cm lange. Arten er vanleg langs heile kysten, vanlegast om sommaren og redusert om vinteren.
|
 |
Bleiktuste (Spermatochnus paradoxus)
Arten veks raskt, men har kort levetid. Den kan bli inntil 50 cm lang, men lever berre frå juli til oktober. Den er bleikt brun, og i lupe kan ein sjå små, runde og mørke "vorter", som er formeiringsstrukturar. Den finst på beskytta stader, enten laustliggjande utover botnen eller på andre plantar. Den er ikkje ein fjøreart, men finst frå ein halv meter og nedover. Arten er funnen nord til Nordland.
|
 |
Bruntrevl (Mesogloia vermiculata) og Slimtrevl (Eudesme virescens) er vanskeleg å skilje frå kvarandre. På vårparten kan ein anta at funn er slimtrevl, mens det på hausten antakeleg er bruntrevl. På sommaren er begge tilstades, og funn bør i denne samanheng førast opp som bruntrevl/slimtrevl. Funn i fjøra er imidlertid mest sannsynleg bruntrevl, for Slimtrevl finst vanlegvis frå nedre fjøremål og ned til 3 m. Dei finst på beskytta stader, bruntrevl helst i ytre skjergard. Slimtrevl finst langs heile kysten, mens bruntrevl er funnen nord til Nordland.
|
 |
|
Strandtagl (Chordaria flagelliformis)
Strandtagl kan bli inntil ein halv meter høg, men er normalt 15-30 cm. Den er bruskaktig og mørkebrun i fargen. Sjølve hovudstamma er forgreina. Sidegreinene ut frå hovudstamma kan vera lange og er sjeldan forgreina igjen. Strandtagl veks frå fjøra og nedover. Den likar seg ikkje så godt på beskytta stader, men ellers er den vanleg. Den finst frå nedre delar av fjøra og nokre meter ned.
Arten er vanleg langs heile kysten, frå mars-april og ut året.
|
 |
|
Knuldre (Leathesia difformis)
Den ser ut som ein gelè klump eller ein ball med lite luft i, og er noko slimete og svampaktig å ta i. Den blir vanlegvis ikkje større enn 5 cm i diameter. Den festar seg til andre algar i fjøra. Den finst langs heile kysten, i sommarhalvåret.
|
 |
|
Østerstjuv (Colpomenia peregrina)
Denne ser endå meir ut som ein ball med lite luft i, enn det knuldre gjer. Den liknar på knuldre, men er større (inntil ca 25 cm i diameter) og fell heilt saman når du tar på den. Når algen er heil kan den vera luftfylt. Den fester seg gjerne til skjell, med anna østers, og har fått navnet fordi den i luftfylt tilstand kan lyfta opp østersen og "stela" den med seg. Arten er funnen nord til Nord-Trøndelag.
|
 |
|
Fjøreslo (Scytosiphon lomentaria)
Arten er lett å kjenna igjen då den ser ut som lange rader med pølser. Vanlegvis er den mellom 10 og 30 cm høg, men kan bli inntil 50 cm høg. Arten er å finna i sommarhalvåret, helst vår (i sør) og tidleg sommar (i nord).
|
 |
|
Fjøreskorpe (Ralfsia verrucosa)
Arten dannar relativt runde, brune skorper med ein lys kant, på fjell. Den er ofte å finna i fjørepyttar. Den finst langs heile kysten. |
|
|
Finsveig (Dictyosiphon foeniculaceus)
Arten kan bli inntil 50 cm, er forgreina og lysebrun. Den er lettast å bestemma når den veks på den mørke og kraftige strandtagl'en, som antakeleg er det vanlegaste substratet den veks på. Den finst frå april til oktober, langs heile kysten |
 |
|
Stripesveig (Striaria attenuata)
kan bli inntil 50 cm høg og kan lettast kjennast igjen på tversgåande striper med omlag 1 mm avstand. Den finst på beskytta staderfrå 1 m og nedover i tida mai til juli, og er registrert nord til Nordland. |
 |
|
Prikktunge (Punctaria plantaginea)
Arten er bladforma der fleire blad, inntil 40 cm lange, gjerne veks ut frå eit punkt. Hår gir bladet ei prikka overflate. Små individ kan takast for Vanleg brunband (Petalonia fascia), men denne manglar hår. Mens prikktunge finst frå mars til august kan vanleg brunband finnast heile året. Begge finst på utsatte stader, langs heile kysten. |
 |
|
Tufs (Sphacelaria sp.)
Tufs-artane kan skiljast frå kvarandre på forgreining og formeiringsorganer. Det er likevel von om at tufs funnen på skolmetang er skolmetufs (Sphacelaria cirrosa). Bruntufs og skolmetufs har vist seg å vera samme art. Den er utbreidd langs heile kysten, men det som tradisjonelt er kalla skolmetufs er sjeldan i Nord-Noreg. |
 |
|
Piperensaralge (Cladostephus spongiosus)
Navnet illustrerer formen på algen, og det er tynne, korte greiner frå ei tjukkare hovudgrein som som skapar formen. Kor tett dei korte greinene står varierar, og i nedre delar kan hovudgreina vera fri for smågreiner. Den veks fast til botnen på relativt bølgjeutsatte stader, eller, på beskytta stader, gjerne laust. Den er funnen frå Aust-Agder til Troms. |
 |
|
Tvebendel (Dictyota dichotoma)
Algen består av smale, flate blad som stadig forgreiner seg i Y-former. Den finst heile året, men er vanlegast på hausten. Den er registrert frå Vestfold til Sør-Trøndelag, som regel på utsatte stader frå 1 m og nedover. |
 |
|
Vanleg kjerringhår (Desmarestia aculeata) og mjukt kjerringhår (D. viridis)
er relativt lange algar. Vanleg kjerringhår har relativt harde greiner med tornaktige endeskot, mens mjukt kjerringhår er meir delikat og har i motsetning til fyrstnemnde parvis forgreining. Dei finst ikkje i fjøra, anna enn lausrevne individ, men finst frå 1 m og nedover. Dei finst langs heile kysten og er vanlege. |
 |
|
Stortare (Laminaria hyperborea)
Dette er den største algen i Noreg (martaum kan nok bli lengre, men blir likevel liten i forhold). Han kan danne tette skogar på utsette stader. Han er størst frå Vestlandet og nordover.
Stortaren veks frå om lag ein meter og nedover. Ved fjøre sjø kan du somme stader sjå toppen på dei øvste individa stikke opp av sjøen. Etter uvêr kan du finne store avrive individ skylt opp på land.
|
 |
|
Sukkertare (Laminaria saccharina)
På meir verna stader vil ein i staden for stortareskog finne sukkertareskog, jamvel om denne skogen vanlegvis ikkje er så tett som stortareskogen kan vere. Medan stortaren må leggje mykje energi i ein sterk stilk for å tole draget i sjøen, slepp sukkertaren lettare unna sidan han lever i rolegare vatn. Han bruker difor mykje av energien til å ha eit stort blad. Ulempa med stilt vatn er at tarebladet kan bli sterkt grodd, slik at det taper evna til å fotosyntetisere. Bladet er så stort at det ofte legg seg utover botnen. Bladet er mykje lengre enn det er breitt. Bladranda er noko bølgjete, og det same kan ein seie om midtpartiet oppover langs bladet.
|
 |
|
Fingertare (Laminaria digitata)
Fingertaren veks nedst i fjøra og nedover i sjøen på meir utsette stader. Han liknar på stortaren, men stilken har relativt glatt overflate og er svært bøyeleg (du kan slå knute på han).
|
 |
|
Butare (Alaria esculenta)
Butaren veks ofte saman med fingertaren og rører seg fram og tilbake med bølgjene. Forma kan minna om ei fjør.
Butaren toler ikkje temperaturar over 17 °
C og veks av den grunn ikkje innover i Skagerrak eller i Oslofjorden. Om sommaren kan han òg forsvinne i fjøra i resten av landet, men han veks framleis lenger nede i sjøen, der temperaturen er lågare.
|
 |
|
Martaum, Åletang (Chorda filum)
Martaum kan bli fleire meter lang og er ein velkjend sommeralge i beskytta område langs heile kysten, med mange dialektnavn. Han består av 2 -
5 mm tjukke trådar, som er nokså sterke. Somme stader kan det vere så tett med martaum at han kan setje seg fast i propellen på småbåtar og bli eit mareritt for båtføraren. Lodnetaum (Halosiphon (=Chorda) tomentosum) ser ut som ein lodden martaum, av mange hår som stikk ut frå tråden. Begge er vanlegast på beskytta stader, langs heile kysten.
|
 |
|
Sauetang (Pelvetia canaliculata)
Denne algen kan du finne i verna vikar, øvst oppe i fjøra over alle andre tangartar. Han har ikkje blærer, men "puter" i enden av greinene store delar av året. Sauetang er mellom dei minste tangartane og er vanlegvis 7 - 12 cm lang. Greinane er utan midtribbe og bogar til ei renneform. Arten er ikkje funnen på Sørlandet og innover i Oslofjorden, men finst langs resten av kysten.
|
 |
|
Blæretang (Fucus vesiculosus)
Blæretang er ein av fire tangartar som har blærer. På figuren kan du sjå eit typisk eksemplar med to blærer ved sida av kvarandre. Bladet har ei tydeleg midtribbe. Han likar ikkje for kraftige bølgjer, så du vil ikkje finne han på utsette stader (men ei lita vernande vik kan vere nok til at du likevel finn han på slikestader). Blæretangen er svært variabel i forma og på stader med mykje bølgeslag kan han mangle blærer. Formeringsorgan utviklast om våren og sommaren i enden av noen av greinene og er ovale og oppsvulma i moden tilstand (må ikkje forveklsast med blærer). |
 |
|
Kaurtang/Spiraltang (Fucus spiralis)
Den veks like over blæretang i fjøra. Dei liknar noko på kvarandre, men dersom du finn blæretang med blærer og i tillegg finn liknande tang utan blærer over denne, så er det antakeleg kaurtang (sjekk at det ikkje er sauetang). Om sommaren har den fruktlekamar som kan likna på blærer. Den finst langs heile kysten. |
 |
|
Grisetang (Ascophyllum nodosum)
Grisetangen (0.3 - 2 m) er den andre tangarten med blærer. Han er lett å skilje frå blæretang, med sin lyse, gulbrune til olivengrønne farge og blærer som sit enkeltvis. Dessutan er grisetangen tjukkare, utan midtribbe og meir solid, ja nesten lêrliknande. Han veks ofte saman med blæretang og veks då som regel like nedanfor blæretangen i fjøra. Heller ikkje denne tangarten er å finne på bølgjeutsette stader. Grisetang finnst langs heile kysten. Det er mogleg å finne ut kor gammal grisetangen er. Dersom han ikkje har noka blære eller berre ei, er han inntil tre år gammal. For kvar ny blære oppover på "hovudstamma" har han vorte eitt år eldre. Grisetangen på figuren ser ut til å vere i sitt femte år, og det siste året har tydlegvis vore eit godt år i høve til året før.
|
 |
|
Sagtang (Fucus serratus)
Sagtang (30 - 60 cm) manglar blærer og er lett å kjenne igjen ettersom han har ein sagtagga ytterkant. Han finst sjeldan i fjøra, men du kan ofte sjå han like nedanfor. På meir bølgjeutsette stader er sagtangen smalare og har ikkje så markante tenner som på verna stader.
|
 |
|
Skolmetang (Halidrys siliquosa)
Dette er den tredje arten med blærer, men han skil seg frå dei andre ved at blærene er avlange og alltid plasserte i enden av ei grein.
Skolmetang (20 - 30 cm) kan finnast frå like nedanfor fjøra og vidare nedover i sjøen.
|
 |
|
Remtang eller knapptang (Himanthalia elongata)
Arten har to namn. Du finn han gjerne inni vikar på utsette stader. Han er lett å kjenne igjen ved at han har ein knappeforma del nedst (2 - 5 cm høg) og greiner (formeringsorgan) som veks opp frå knappen. Men om hausten forsvinn greinene, og berre knappane står igjen. Han er vanleg i fjøresona på vestkysten med nordgrense i Vest-Finnmark. På Skagerrakkysten er han sjeldan, men funnen fastvoksande aust til Arendal.
|
 |
|
Båetang (Fucus distichus)
Denne relativt vesle arten (3 -
10 cm) veks berre på dei mest utsette stader, frå Mandal og nordover. Han har ikkje blærer, men nokre pæreliknande puter i enden av greinene (formeringsorgan). Ein nær slektning er gjelvtangen. |
 |
|
Gjelvtang (Fucus evanescens)
Arten kan verta inntil 40 cm høg. Gjelvtangen kan forvekslast med blæretang utan blærer. På våren kan den skiljast ut på dei lange, gulgrøne, oppsvulma formeringsorgana i skotspissane. Ellers er gjelvtangen vanlegvis mykje smalare og midtribba blir gradvis borte i skotspissane. Den er vanleg på utsette stader frå Trondheimsfjorden og nordover. I Skagerrak synes algen å trivast best i havneområde.
|
|
|
Japansk drivtang (Sargassum muticum)
Dette er den fjerde tangarten med blærer. Den har tallrike små (2-3mm) runde flyteblærer som sit på ein liten stilk.. Algen finst frå om lag ein halv meters djup og nedover. Om våren veks det ut eittårige greiner som blir inntil 2 m lange, og har tett med blærer og små avlange blad. Om hausten løsner greinene og driv avstad. Japansk drivtang er relativt ny i Noreg (sidan 1988) og spreier seg ved å drive laust eller festa til trestammer, båtskrog og liknande. Han veks spreidt langs kysten frå Østfold til Sogn og Fjordane. På Sørlandet er han blitt svært vanleg og likar seg best i bukter som er verna mot vind, og i sund med skjell og sandbotn.
|
|
Raudalgar
Figuroversikt
|
Purpurtråd (Bangia atropurpurea)
Består av mange, lange, svært tynne, purpurraude trådar, som ligg samantvinna på stein/fjell i øvre delar av fjøra. Den finst frå hausten til våren, langs heile kysten. |
|
|
Fjørehinne (Porphyra spp.)
Artar innen slekten fjørehinne er tunne, bladaktige, opptil 40 cm lange, med varierande farge fra mørkt raud til raud- og gulbrune. Vanleg fjørehinne er vanleg i fjøra og bølgjeslagssona langs heile norskekysten. Men for å finne han må du ut på svaberg som er utsette for sterke bølgjeskvulp det meste av året. Sjansen for å finne denne algen inne i fjordar og ved land som vender mot aust frå Lindesnes og nordover, er difor ikkje så stor. I Oslofjorden har ein berre funne algen i dei ytre områda. Festepunktet som festar fjørehinna til steinen kan vere spesielt hard i tørr tilstand, og er plassert i midten med blad som faldar seg ut og dannar ein rosettliknande figur med diameter på 2 -
15 cm. Dette ser du ikkje alltid når algen er tørr, men du kan passe på å skjere av festepunktet heilt inntil steinen, løyse algen varsamt og deretter leggje han i ei bytte med sjøvatn. Når han har lege på tørt land ei stund (til dømes når sjøen flør, men enno ikkje har nådd opp til algen), blir han matt i fargen og litt stiv å ta på (nesten som svært tynn chips). Om vinteren og tidleg om våren kan det i Sør-Noreg vere ein annan, nærståande art som dominerer der ein elles finn vanleg fjørehinne. Det er smal fjørehinne, som har like tjukt blad og om lag same farge som fjørehinne. Skilnaden er at smal fjørehinne har eit smalt og inntil 20 cm langt blad og ikkje dannar rosett, slik fjørehinne gjer det, men algen ligg flatt utover steinar og fjell nettopp som ei hinne. Purpurfjørehinne veks på fjell, stein og treverk i fjøra på stader som er verna mot vind. Fargen er brunaktig til purpurraud og algen kan bli opptil 30 cm lang og 20 cm brei. Ved lågvatn klistrar dei tunne blada seg til underlaget og er glinsande i motsetjing til vanleg fjørehinne som er matt. Det er mange fleire artar i slekten fjørehinne og fleire av artane liknar mykje på purpurfjørehinne. I dette programmet skal vi berre prøve å skilje mellom desse 3 artane. (Alternativt kan alt føres som fjørehinne, og vere ein blanding av alle artane.) |
 |
|
Raudlo (Bonnemaisonia hamifera)
Raudlo er det vanlegaste av to stadier til arten. Den består av dottar av samanfiltra tråder på fjell ellerkveila rundt andre algar. Trådane er svært tynne (under 1/20 mm), men kan bestemmast sikkert i lupe eller mikroskop, fordi den mellom cellene i tråden mange stader har ei lita kjertelcelle. Den er vanleg nord til Troms. |
 |
|
Raudsleipe (Nemalion helminthoides)
Den er glatt, sleip og gelèaktig. Korte individ er lite forgreina, som på figuren, mens større (inntil 20 cm) individ har fleire todelte (Y) forgreiningar. Den veks i fjøra på bølgjeutsatte stader utover sommaren, og er funnen nordover til Nordland. |
 |
|
Vanleg rosenrøyr (Lomentaria clavellosa)
Inntil 40 cm høg. Algen har hule greiner og vert samanklemt når den tas ut av vatnet. Greinene veks gjerne ut i eit tredimensjonalt plan. Den er funnen nord til Nordland, frå 1m og nedover. |
 |
|
Krasing (Corallina officinalis)
Denne kvite og rosa algen består av kalk og er difor hard å ta på. Han kan finnast både på verna strender og på bølgjeutsett fjell, men fasongen er noko forskjellig. På meir verna stader ser han ut som på figuren, med opne greiner og tønneforma ledd, og er 2 - 8 cm høg. På bølgjeutsette stader er algen mindre og har mykje kortare og tettare greiner. Det er fordi han skal tole presset frå bølgjene. Den bølgjeutsette typen er ofte generelt mørkare i fargen (raudfiolett), men gjerne lysare i tuppen av greinene.
|
 |
|
Søl (Palmaria palmata)
Arten er bladforma 20 - 30 cm lang, og om våren, sommaren og hausten liknar han gjerne på figuren. Liknar han ikkje på figuren, kan det vere vanskeleg å bestemme algen heilt sikkert. I Sør-Noreg er han mest vanleg på stilken av stortare, men han veks òg på andre algar og på fjell. Nordover langs kysten er han meir vanleg på fjell i fjøra.
|
 |
|
Draugskjegg (Devalerea reamentacea)
Algen kan verta inntil 40 cm høg med varierande forgreiningsmønster. Den er hul og liknar bendelsleipe, men trykkes ikkje flat ved lett trykk.
Den er funnen frå Møre og Romsdal og nordover, der den vert vanlegare. |
 |
|
Skorpeforma kalkalgar
Dersom du ser eit rosa belegg (skorpe) på steinar, fjell eller skjel, er dette truleg algar som består av kalk. Flatrugl er ein av dei vanlegaste artane i fjøra.
|
|
|
Buska havpryd (Aglaothamnion sepositum)
Han kan ha forgreiningar som du ser på figuren, men når han ligg i sjøen, blir alle greinene dregne i ei retning slik at algen kan likne på eit grantre i miniatyr. 2 - 6 cm høg. Algen er vanleg på bølgjeutsette stader i rurbeltet langs vestkysten og nordover. Men langs austlege delar av Sørlandskysten og i Oslofjorden er han ikkje funnen.
|
 |
|
Rekeklo (Ceramium spp.)
Som du ser av figuren, endar greinene til denne arten i ei kloliknande form. Algen kan bli opptil 20 cm lang, men i mange tilfelle er individa så små at du så vidt kan sjå klørne med berre auget. Rekeklo kan vekse på steinar og fjell, og på andre algar. |
 |
|
Peparalge (Osmundea truncata) (= Laurencia pinnatifida)
Algen er bruskaktig, inntil 10 cm høg. Den har ein peparaktig smak, men ein bør ikkje ete for mykje av den då den inneheld halogenerte organiske sambindingar. Den finst i fjørepyttar på relativt bølgjutsatte stader. Det har vore ein del samanblanding av artar i Noreg, men det vi kjenner som peparalge er funnen nord til Nord-Trøndelag. |
 |
|
Tannskåring (Odonthalia dentata)
Den er vanlegvis 10-25 cm høg og kraftig raud. Den er flat, forgreinar seg annakvar gong til høgre og venstre, og er taggete i kanten. Den veks vanlegvis på djupare vatn, men er observert og henta opp med rive ved fjøra sjø. Den finst langs heile kysten. |
 |
|
Smalving (Membranoptera alata)
Den blir inntil 20 cm høg. Den består av smale, forgreina blad, med ei langsgåande nerve. Den er ofte lettast gjenkjenneleg på den ytterste forgreininga. Den kan sjå ut som ein neve, der tommelen utgjer den eine forgreininga og dei fire andre samla utgjer den andre forgreininga, der alle fingertuppane peikar mot kvarandre. Ellers ser dei ofte ut som ein mellomting av J og U. Den er ikkje så vanleg i fjøra som som den er nedover i sjøen. Det er størst von å finna den i fjellsprekkar på utsatte stader. Den er vanleg langs heile kysten. |
 |
|
Eikeving (Phycodrys rubens)
Den er best utvikla om sommaren og har då fasong som eit eikeblad. Den har ei midtribbe med sidenerver, som fungerer som midtribbe for nye sidegreiner, slik at den får den flika formen eikebladet har. Har den vore utsatt for beiting er det vanskeleg å skilje den frå Fagerving (Delesseria sanguinea), men denne har ellers sjeldan forgreining i sidenervene og er meir fjørforma. Om vinteren reduseres begge. Eikeving vert rufsete i kanten, og fagerving har berre ei redusert midtribbe, eventuelt med små blad (nyskot) ut frå denne. Begge finst langs heile kysten, eikeving frå 1 m og nedover, fagerving frå 2 m. |
 |
|
Dokke (Polysiphonia spp.)
Det finst fleire artar i dokkeslekta, blant anna rauddokke (P. stricta), tangdokke (P.fibrillosa), svartdokke (P.fucoides), grisetangdokke (P. lanosa), penseldokke (P. brodiaei) og stilkdokke (P. elongata). Algane er 5 - 25 cm store og veks som små raude tustar på fjell, stein og andre algar frå fjøra og ned til 20 m. Dokke-artane liknar på rekeklo, men greinene endar ikkje i ei klo. Navnene peikar på ulike karaktertrekk ved artane, men dei ser svært like ut og artsbestemming er vanskeleg. Figuren viser grisetangdokke som veks på grisetang.
|
 |
|
Teinebusk inkluderer to artar, Rhodomela confervoides og R. lycopodioides.
Den fyrste er buskforma, mens den andre har ei lang hovudgrein tett besatt av korte greiner, som eit loddent tau. Dei er reduserte om vinteren. Den fyrste finst langs heile kysten, den andre forventar ein det samme for, men den er ikkje registrert aust for Vestfold. |
 |
|
Bendelsleipe (Dumontia contorta)
Algen er sleip og gelèaktig og er vanleg på våren. Då kan den danne eit belte i fjøra. På hausten kan de ikkje gjera rekning med å finna den. Den er hol og vanlegvis 5-30 cm høg. Den er raudbrun i fargen, men kan falma litt sommarstid. Den er vanleg langs heile kysten.
|
 |
|
Svartkluft (Furcellaria lumbricalis)
Arten har todelte, bruskaktige greiner, og er vanlegvis 10-20 cm høg. Den er mørk-brunraud til svart i farge, med mindre sollyset har påverka fargen. Den er vanlegvis festa til stein (eller skjell) med rotliknade strukturar. Den finst langs heile kysten. |
 |
|
Raudkluft (Polyides rotundus)
Liknar på svartkluft. Dei kan skiljast på festeorganet, der raudkluft har ei festeplate (men denne sit ofte igjen på underlaget), og på farge, der raudkluft er sterkare raud (sjå svartkluft for samanlikning). Den finst langs heile kysten. |
 |
|
Fiskeløk (Cystoclonium purpureum)
Inntil 50 cm høg. Hovudgreinene er tjukkare og meir bruskaktige enn dei siste forgreiningane. Friskt materiale har ei glansfull overflate. Den har "rotfeste" som liknar det til mange landplanter med fleire, kraftige trådar. Finst heile året langs heile kysten. |
 |
|
Krusblekke (Phyllophora pseudoceranoides)
Inntil 20 cm høg. Stilken er rund nederst, og glir over i flate, forgreina blader i vifteformasjon. Den finst på beskytta stader. Den er registrert nord til Troms, men er mindre vanleg dess lenger nord ein kjem. |
 |
|
Vorteflik (Mastocarpus stellatus)
Algen (inntil 15 cm høg) har som regel nokre vorteliknande klumpar i dei øvre delane av planta. Den nedre delen av planta bogar litt, som ei takrenne, men med låge kantar. Skal du finne vorteflik, bør du leite nedst i fjøra ved lågvatn. Fjørepyttar kan òg vere aktuelle veksestader for algen. Arten er sjelden aust for Kristiansand.
|
 |
|
Krusflik (Chondrus crispus)
Algen er flat og litt bruskliknande å ta i, 5 - 20 cm høg. Han kan likne på vorteflik når denne manglar "vortene". Då kan du sjå på den nedre delen av planta om han er flat (krusflik) eller bogar litt (vorteflik). Arten er mørkeraud og veks ned til 15 m dyp langs heile kysten.
|
 |
|
Sjøris (Ahnfeltia plicata)
Dersom du tek algen mellom fingrane, kjennest han stiv og fast ut, som svært tynne kvister. Han er mørk brun til svart. Algen har uregelmessig forgreining, 5 - 20 cm og utsjånaden kan variere mykje. Fleire individ kan henge saman i store matter. På sterkt soleksponerte stader eller når algen skyllast på land blir fargen avbleka og gulaktig.
|
 |
|
Fjøreblod (Hildenbrandia rubra)
Algen dannar eit mørkeraudt belegg på stein, som om den er i eitt med steinen. Den finst langs heile kysten. |
|
Høgareståande planter i sjøen
|
Ålegras
Ålegras ser ut som vanleg, 1/2 - 1 m høgt gras som veks på sand-muddarbotn og har røter som vanlege planter. Fargen varierer frå gras-grøn til blass gulbrun. På 1930 - 1940 tallet blei ålegras nesten utrydda på grunn av ein soppsjukdom, men i dag veks ålegraset igjen på mange av dei gamle veksestadane.
|
|
|
