Hus og stilartar

Veiledning

Valg for denne aktiviteten:

 Hovedside  Les veiledning  Legg inn data  Vis resultater

 Læreplanmål

Føremål

• Bli kjend med ulike stilartar og hustypar i lokalmiljøet
• Bli medviten om utforminga av dei bygde omgjevnadene
• Utvikle observasjonsevne og estetisk sans

Aktuelle samarbeidspartnarar

Det lokale museet, bibiloteket, historielag, Fortidsminneforeininga, kulturetaten eller kulturkonsulenten i kommunen, byantikvaren (gjeld Oslo, Kristansand, Bergen, Trondheim og Tromsø), arkitektar på staden, huseigaren.

Utstyr

• Teikne- og skrivesaker, fotoapparat eller videokamera
• Lokalhistoriske bøker, arkitekturleksikon

Gjennomføring

"Somme bur i trehus..."

La alle i klassen teikne og skildre huset dei bur i.

• Kva for hustype er det: blokk, rekkjehus, einebustad, tomannsbustad?
• Korleis er hovudforma på huset: stort eller lite, høgt eller lågt, avlangt eller kvadratisk?
• Kor mange etasjar har huset?
• Korleis er takforma?
• Kva slags dører og vindauge har huset?
• Kor gammalt er huset?

Samanlikn teikningar og skildringar. Kva er likt, og kva er ulikt - og kvifor er hus så ulike? Diskuter kva eit hus består av, og kva for materiale som vanlegvis blir nytta her i landet. Korleis er hus i andre land?

Bli kjend med ulike stilartar

Finn døme på bygningar med ulik alder i nærmiljøet, i byen eller tettstaden. Vel bygg som representerer ulike tidsperiodar, helst både eldre hus, det vil seie frå tidlegare hundreår og fram til den andre verdskrigen, og hus frå nyare tid, det vil seie frå etterkrigstida og fram til i dag. Sjå gjerne både på offentlege bygningar (skulebygg, institusjonar, kyrkjer og så vidare) og private bygningar (bustadhus, gardsanlegg og så vidare). Bruk eventuelt lokale bygdetun og museum som døme på eldre hus.

Studer bygningane nøye og gjer greie for hovudform og ulike bygningsdetaljar.

• Start med å sjå på hovudforma. Korleis er grunnflata, høgda, hovudvolumet og takforma?
• Gå deretter inn på detaljar. Kva for materiale og fargar er nytta i fasaden? Sjå om fasaden er delt i felt, og sjå på korleis dører og vindauge er plasserte.
• Gå vidare ned på detaljnivå. Sjå på vindauga: Kva for form har dei? Dersom dei har sprosser: Korleis deler dei inn vindauget? Korleis har ein forma listverket rundt? Kva finst av bygningsdekor?

Prøv å finne ut mest mogleg om forhistoria til bygningen. Kven avgjorde at han skulle byggjast, og kven teikna bygget? Kva for stilideal var rådande på den tida, og korleis pregar det bygningen? Kva låg til grunn for plasseringa - kvifor vart denne tomta vald? Kven var med og bygde, og kvar kom materiala frå? Er det spesielle hendingar eller historier knytte til bygningen? Dersom det er eit relativt nytt bygg, er saksdokument og byggjeteikningar som finst i kommunearkiva, ei god kjelde til kunnskap. Bygdebøker og andre lokalhistoriske bøker kan òg vere gode kjelder. Dersom det er ein eldre bygning, undersøk om det har skjedd større eller mindre endringar i forma eller funksjonen til bygningen etter at han vart bygd. Kor mykje er det igjen av det opphavlege ved bygningen? Korleis har eventuelle endringar påverka det preget bygningen har? Korleis ville tilsvarande bygning ha sett ut dersom den skulle byggjast i dag?

Finn stoff om dei viktigaste stilartane i arkitekturen frå mellomalderen og fram til i dag, og plasser bygningane innanfor dei ulike periodane: romansk, gotisk, mellomalderlaft, barokk, empire, sveitser, jugend, funksjonalisme, etterkrigstid eller gjenreisning, modernisme, postmodernisme og så vidare. Er bygningane de har studert, typiske for si tid, eller er dei samansette av element frå ulike epokar?

Vurder eventuelt den tilstanden bygningane er i, og om dei er haldne godt ved like. Dersom nokon av husa er endra eller påbygd: Kva for originale element er det teke vare på, og kva for nye element er komne til? Kva for stilepoke høyrer dei nye elementa til? Kva for element frå tidlegare stilepokar finn de igjen i nyare bustadhus, til dømes i ferdighus frå 1980-talet eller 1990-talet? Er det skilnader mellom dei gamle førebileta og dei nye husa som er inspirerte av dei gamle?

Gatedør til Madam Pirks hus. Teikna av Ingun Knutsen, Risør barneskule. Kjelde: Riksantikvaren 1998

Vel ut nokre stilartar og gå nærmare inn på dei. Lag ei oversikt over dei mest typiske trekka for kvar epoke når det gjeld husform, takform, vindauge, dører, bygningsdetaljar og fargar. Sjå eventuelt også på interiør og andre uttrykksformer frå same tidsepoken. Stilane i ulike epokar pregar ikkje berre bygningar, men også musikk, måleri, møblar, klesdrakt og så vidare. De kan velje om de vil konsentrere dykk om eldre stilartar, til dømes empire eller sveitserstil, eller stilartar frå nyare tid, til dømes frå 1970-talet eller 1980-talet.

Framlegg til oppgåver:

• Lag perspektivteikningar av bygningar og bygningsdetaljar innanfor ein viss stilart.
• Ta bilete av hus og bygningsdetaljar som representerer ulike stilartar.
• Lag ei utstilling eller ein fotomontasje som viser vindauge eller dører frå ulike stilepokar.
• Lag ein modell av ein bygning frå ein viss stilepoke i rett målestokk.
• Finn musikkstykke som høyrer til den same tidsepoken som bygningane er frå.
• Finn døme på møblar, måleri, gjenstandar, klede eller stoffmønster frå dei same tidsepokane.
• Arranger byvandring med presentasjon av bygningar frå ulike epokar.

Stil og samfunn

Den forma bygningar har fått opp gjennom tidene, speglar ikkje berre rådande stilideal. Tilgangen på byggjemateriale og teknologi har òg vore avgjerande for korleis bygga vart sjåande ut. Det same gjeld økonomi og sosial status. Det var stor skilnad på eit herskapshus og ein husmannsplass, jamvel om dei var bygde i same tidsepoken. Omsynet til den funksjonen bygningen skulle ha, var òg avgjerande, i tillegg til lokale variasjonar i byggjeskikk.

Tema for diskusjon og fordjuping:

• Undersøk samanhengen mellom den forma og den funksjonen husa har hatt i ulike periodar. Kan ein sjå på eit bygg kva for funksjon det har, til dømes ein skule, ein butikk eller eit fiskemottak?
• Kva slags kunnskap og teknologi ligg bak den forma bygningar har fått i ulike tidsepokar? Kva hadde til dømes oppgangssaga å seie for nye byggjeteknikkar, og kor viktig er ny teknologi i dag? Diskuter korleis det tekniske nivået blir nytta ut i kvar tidsperiode.
• Korleis har materialbruken i bygg endra seg, og kva for miljøkonsekvensar har det fått? Vurder bygg frå ulike periodar ut frå kor godt dei held seg, vedlikehald, energibruk og gjenbruk av materiale.
• Diskuter korleis endra levestandard og forbruksnivå kjem fram i bygningar.

Skjema

Dette skjemaet kan du ta utskrift av og bruke når du jobber med aktiviteten.Når du er klar til å legge informasjonen inn i databasen, går du til registrer data.

Vis bare skjema