Vurder byggjeskikk

Veiledning

Valg for denne aktiviteten:

 Hovedside  Les veiledning  Legg inn data  Vis resultater

 Læreplanmål

Føremål

• Bli medviten om utforminga av lokale bygningsmiljø
• Utvikle observasjonsevne og estetisk sans

Aktuelle samarbeidspartnarar

Byggjesakskontoret, plan- og bygningsetaten eller teknisk etat i kommunen, byantikvaren (gjeld Oslo, Kristiansand, Bergen, Trondheim og Tromsø), lokale arkitektar

Utstyr

Teikne- og skrivesaker, fotoapparat eller digitalt kamera, eventuelt program for biletbehandling

Byggjeskikksirkelen og vurderingsskjema

Gjennomføring

Vurder stygt og fint

Vel eit område i byen eller tettstaden med ei blanding av bygningar frå fleire tidsperiodar. Kva for stilartar er representerte? Diskuter kva for bygningar de tykkjer er fine eller stygge. Dersom de vurderer hus negativt: Er det på grunn av stilen, manglande vedlikehald eller berre ein farge de ikkje liker? Er det nokon tidsperiodar som ikkje har skapt vakre hus? Kva for periodar er i så fall det, og kva kan grunnen vere til at vi vurderer husa negativt? Korleis vurderer vi stilbrott der nye vindauge og dører er sette inn i eit gammalt hus?

Det finst ingen enkle fasitsvar for kva som er god estetisk utforming, og oppfatningane vil vere mange og ulike. Likevel kan ein diskusjon om stygt og fint vere med og gjere oss medvitne om våre eigne haldningar, og vi kan bli merksame på kva som blir oppfatta som kvalitetar i omgjevnadene.

Stygt og fint i Svolvær

I eit stort prosjekt om kultur og byggjeskikk ved Svolvær barne- og ungdomsskole har ein åttandeklasse teke for seg Svolvær frå ulike tidsepokar. Korleis byggjer vi, og kvifor tykkjer vi at nokre hus er stygge og andre fine? Studium av fotografi, synfaringar, gruppearbeid og prosjektoppgåve var nokre av aktivitetane. Det vart sett av fire veker i norsk og samfunnsfag hausten 1996.

Kjelde: Riksantikvaren 1998

Korleis passar bygningar saman?

Vel eit område eller ei gate med ueinsarta bygningsmasse og vurder korleis bygningane står til kvarandre: Kva passar saman, og kva passar ikkje saman? Kva er det som ikkje stemmer? Som eit hjelpemiddel i vurderinga kan de ta eit vidsynfoto (fleire bilete med overlapping som blir monterte saman) og notere pluss for det som passar inn, og minus for det de oppfattar som stilbrott eller manglande heilskap. Prøv også metoden med å "pakke inn" husa.

Pakk inn husa

Når vi skal vurdere tilpassing mellom nabohus, er det lett å stire seg blind på at detaljane er ulike. Ein metode for å oppdage om bygningsstrukturen er felles, er å tenkje seg nabohus innpakka i presenning. Då ser vi lettare hovudtrekka i bygningsmassen, slik som former og volum, høgda på bygningane, avstanden mellom husa og eventuelle variasjonar i storleik og takvinklar.

Kjelde: Byggforskblad nr. 312.027

Diskuter kva som skal til for at bygningane skal passe saman. Korleis vil det til dømes vere å endre takform på eit bygg, eller skifte ut vindauge, endre fargar eller bygningsdetaljar? Diskuter framlegg til forbetringar. Lag skisser og fotomontasjar der de teiknar inn framlegga. Datateknologien gjer det mogleg å gjere dette på mange måtar, og dersom de har tilgang til pc med program for biletbehandling, kan de lage montasjar ved å manipulere fotografi.

Vurder byggjeskikk med byggjeskikksirkelen

Dersom klassen vil gå meir systematisk til verks, kan de nytte vurderingsskjemaa som står nedanfor, som hjelpemiddel, eventuelt saman med byggjeskikksirkelen frå Byggforsk.

Vel eit område med relativt einskapleg bygningsmiljø der nokre bygningar har komme til etter at strøket vart etablert. Døme kan vere:

• eit område der gamle einebustader på store tomter har fått eit nybygg i hagen
• ei bygate med ein del nyare bygg i ei rekkje med eldre hus
• eit bustadfelt frå til dømes 1960-talet med nyare bustader på ein del tomter

Gjer eit utval av dei nye bygningane som har komme til, og vurder forma på bygningane i to steg: først sjølve bygget og deretter bygget i høve til omgjevnadene. Bruk eventuelt byggjeskikksirkelen frå Byggforsk som hjelpemiddel i det andre steget.

Del klassen i grupper som tek for seg ein eller fleire av dei utvalde bygningane. Gruppene tek foto (eventuelt vidsynfoto) av bygningane der nabobygga òg blir med på biletet.

a) Vurder utforminga av sjølve bygningen

Kvar gruppe går grundig gjennom dei husa som er valde ut for vurdering. Bruk skjemaet som står nedanfor. For kvart punkt i skjemaet kryssar de av for om utforminga er god, over middels, under middels eller dårleg. Det er lov til å setje meir enn eitt kryss.

• Sjå først på plasseringa av bygget. Døme på god utforming er når huset har god kontakt med terrenget og nærmast glir inn som ein del av landskapet. Dersom huset derimot ser ut som det ikkje høyrer heime i landskapet, må tilpassinga reknast som dårleg. Eit døme kan vere at eit bustadhus som er teikna for flatt terreng, er plassert i ei skråning slik at det blir store inngrep i terrenget og ein unødvendig høg sokkel.

• Sjå på volumet av og forma på bygget. Er det samsvar mellom dei ulike delane av huset, slik at grunnmur, bygningskropp og tak ser ut som dei høyrer saman og utgjer ein heilskap? Og ser det ut som høgda på bygget og takforma høver med storleik og volum?
• Sjå deretter på detaljar på bygget slik dei kjem til utrykk i ytterkledning, vindauge, dører og listverk. Har takutstikk og vindauge rette proporsjonar i høve til huset, eller ser det ut som dei er for store eller for små? Har panel og listverk dimensjonar som passar til huset? Er detaljane prega av kvalitet i utforminga med gode former og val av ekte materiale? Billige løysingar som å setje juksesprosser på vippevindauge for å få dei til å sjå ut som gamle krysspostvindauge er eit typisk døme på dårleg utforming.

Summer opp kryssa og gje ei samla vurdering av sjølve bygningen.

b) Vurder korleis bygningen står til omgjevnadene

Det neste steget i prosessen er å sjå på korleis bygningen står til omgjevnadene. Bruk skjemaet som står nedanfor, og suppler eventuelt med fotodøma som finst i Byggforskbladet (Byggjeskikksirkelen).

Byggjeskikksirkelen bruker desse hovudkategoriane i vurderinga:

Forstørr figuren i veggavisformat og plasser foto av bygningane der de meiner dei høyrer heime, når vurderinga er gjord.

Samspel eller konflikt?

• Samspel: Bygga står godt til kvarandre, og det er lagt vekt på å skape samanheng, jamvel om bygga er ulike.
• Tilpassing: Bygga har likskapstrekk. Tilpassing kan ta vare på karakteren i eit eksisterande miljø, men kan bli keisam dersom det er snakk om rein kopiering.
• Kontrast: Bygga er heilt ulike. Kontrastar kan danne ein spanande heilskap som verkar positivt, men kan òg verke eigenrådige.
• Konflikt: Bygga er heilt ulike og har ikkje noko felles tilhøve til kvarandre.

Det er nyttig å studere fotodøma som er med i byggjeskikksirkelen, for å konkretisere kva som ligg i dei ulike omgrepa.

For kvart punkt i skjemaet kryssar de av for om tilhøvet til omgjevnadene er prega av samspel, tilpassing, kontrast eller konflikt. Det er lov til å setje meir enn eitt kryss. På den måten kan de få fram om eit bygg som er i kontrast med omgjevnadene, samstundes kan seiast å spele på lag med omgjevnadene (dvs. kryss av for samspel og kontrast), eller om det dreier seg om ein konfliktfylt kontrast.

• Start med å sjå på korleis bygget er plassert. Følgjer bygget det same gateløpet eller den same bygningsstrukturen som husa rundt, eller verkar det som det er tilfeldig plassert og i utakt med bygningsmiljøet omkring?
• Sjå deretter på forma og volumet som bygget har, i høve til omgjevnadene. Eit stort bygg med flatt tak plassert inn i ein bygningsmasse med små hus med saltak er heilt klart ein kontrast og vil dessutan lett bli oppfatta som ein konflikt. Ei tradisjonell tilpassing er at nye bygg blir bygde med tilsvarande høgd, volum og takform som det eksisterande bygningsmiljøet rundt.
• Gå vidare til detaljane. Stikk bygget seg ut frå omkringliggjande bygg når det gjeld farge eller materialbruk? Har ein valt vindaugstypar som liknar eller står i stil med det som elles er brukt i strøket?

Summer opp kryssa og gje ei samla vurdering av korleis bygningen står til omgjevnadene.

Oppsummering og diskusjon

Som avslutning kan kvar gruppe leggje fram vurderingane sine og plassere fotografi av bygningane der dei meiner dei høyrer heime på byggjeskikksirkelen dei har teikna. Er det stor usemje innanfor kvar gruppe og mellom gruppene om kvar bygningane bør plasserast? Mest sannsynleg vil det vere ulike oppfatningar. Når ein skal vurdere bygningar, må ein alltid bruke eit visst skjønn, og det finst ikkje nødvendigvis noko opplagt svar.

Inviter gjerne ein arkitekt eller ein saksbehandlar frå byggjesakskontoret i kommunen og høyr korleis dei ville ha vurdert dei same bygningane. Har fagpersonane eit anna syn på einskildbygningar og korleis dei står til omgjevnadene, enn det klassen har komme fram til?