Undersøk miljøpåverknad på gravstøtter

Veiledning

Valg for denne aktiviteten:

 Hovedside  Les veiledning  Legg inn data  Vis resultater

 Læreplanmål

Føremål

• Undersøkje nedbryting av ulike materiale ved å kartleggje graden av skadar på gravstøtter på ein kyrkjegard
• Gje innsikt i at ulike typar materiale reagerer forskjellig på ulike ureiningskjelder
• Undersøkje kva som trengst av lokale tiltak mot eventuell luftureining

Aktuelle samarbeidspartnarar

Kyrkjeverja, geolog, teknisk etat i kommunen, den regionale kulturminneforvaltninga i fylkeskommunen eller Samisk kulturminneråd

Utstyr

Teikne- og skrivesaker, fotoapparat eller digitalt kamera, kompass, kart over kyrkjegarden med gravene merkte av

Bakgrunn

Jamvel om vi i utgangspunktet ønskjer å ta vare på kulturminne for all ettertid, er det eit faktum at dei blir brotne meir eller mindre ned i det miljøet dei er. Forvitring skjer både ved fysiske, kjemiske og biologiske prosessar. Vind, frost og saltbelastning frå havet tærer på materiala. Det same gjer sopp, bakteriar og luftureining. Gravstøtter er valde som døme på kulturminne i denne oppgåva både fordi dei er lette å datere, og fordi vi enkelt kan samanlikne skadar på støtter av ulik alder og ulike materiale. Tilsvarande nedbryting ser vi òg på andre faste kulturminne.

Gjennomføring

Det er best å gjennomføre forsøket anten tidleg på hausten, i august-september, eller tidleg på sommaren, i mai-juni. Dersom det finst fleire kyrkjegardar i området, vel de den som er mest utsett for ureining, til dømes nær ein trafikkert veg eller eit industriområde.

Lag kart over kyrkjegarden

Ta kontakt med kontoret til kyrkjeverja og undersøk om det finst eit kart over kyrkjegarden med dei einskilde gravene innteikna. Det vil i så fall lette registreringsarbeidet. Dersom det ikkje finst eit slikt kart, kan de bruke eit anna kart over området i høveleg målestokk (økonomisk kartverk 1 : 5000) eller lage ei kartskisse sjølve. Marker kvar det finst viktige ureiningskjelder, til dømes om det er større vegar eller industrianlegg i nærleiken. Dersom kyrkjegarden ligg ved kysten: Ligg han så nær sjøen at han kan vere utsett for saltdrev?

Marker også på kartet tilhøve som verkar inn på mikroklimaet, slik som sol og skugge og plassering av store tre, buskar og annan vegetasjon. Ligg kyrkjegarden på ein lun eller vêrutsett stad?

Registrer materiale på kyrkjegarden

Klassen går gjennom kyrkjegarden og registrerer kva for typar materiale som er nytta til gravstøttene. Finn ut kva for typar bergartar som er brukte: marmor, granitt, larvikitt, kalkstein og så vidare. For å kunne skilje ut dei ulike steintypane bør elevane få hjelp av ein person som kan noko geologi, anten lærar, lokal steinhoggar eller ein annan steinkunnig person. Sjå etter om det finst gravkrossar i jern eller tre. Somme stader finst kanskje inngjerda gravplassar der det er brukt jernstakitt.

Del klassen i grupper som vel seg ut minst ei gravstøtte innanfor kvar av dei ulike aldersgruppene:

• ei gravstøtte som ikkje er meir enn 5 år gammal
• ei gravstøtte som er 25-50 år gammal
• ei gravstøtte som er minst 50 år gammal - gjerne mykje eldre

Vel gravstøtter som har den same materialtypen og den same overflatebehandlinga. Dei bør ha om lag det same mikroklimaet, det vil seie at dei bør liggje mot den same himmelretninga, ha den same fordelinga av sol og skugge og vere like mykje utsette for vêr og vind. Samanlikn vertikale, horisontale og skrå flater kvar for seg.

Gjer greie for og dater dei gravstøttene de har valt. Gjer greie for materiale, overflatebehandling, tekst og så vidare. Bruk det vedlagde arbeidsskjemaet når de registrerer. Ver klar over at skrifta på eldre gravstøtter kan ha vore reparert fleire gonger. Særleg gjeld det dersom fleire personar er gravlagde saman. Då kan eldre innskrifter vere måla opp når den siste personen vart gravlagd.

Gjer også greie for området rundt gravstøtta som kan ha noko å seie for nedbryting av materiala. Er det mykje vegetasjon? Står støtta under eit stort tre? Ligg ho på nord-, sør-, aust- eller vestsida av kyrkja? Er gravstøtta eksponert for mykje sol, eller står ho mest i skuggen?

Lag gjerne teikningar av gravstøttene og dei nærmaste omgjevnadene.

Registrer eventuelle skadar. Det enklaste er å sjå om det er skilnader på overflata mellom dei gamle og dei nye gravstøttene.

• På stein kan skadane vere avskaling, oppsprekking, forvitring, groing av mose, lav og algar, eller utforming av gipsskorper.
• På jernkrossar kan skadane vere rust og at eventuell måling er flaka av.
• På trekrossar kan eventuell måling vere flaka av, målinga kan vere dekt av svart overflatesopp eller eit grønt belegg av algar, eller treverket kan ha byrja å rotne.

De bør gjere greie for skadane så nøyaktig som mogleg og måle opp omfanget av dei. De kan elles bruke fotografi for å dokumentere gravstøttene.

Oppsummering og diskusjon

Etter at registreringa er avslutta, kan dei ulike gruppene samanlikne resultat og trekkje nokre konklusjonar. Kva for materiale ser ut til å vere mest utsette for skade? Prøv å karakterisere kvar av gravstøttene ut frå ein skala frå ein til fire:

1. - utan skadar
2. - mindre skadar
3. - noko skadd
4. - mykje skadd

Tel opp kor mange av gravstøttene som hamnar i kvar av skadekategoriane, og før resultatet inn i registreringsskjemaet saman med opplysningar om kyrkjegarden. NB! De må fylle ut eitt skjema for kvar materialtype, og dessutan eitt skjema for kvar steintype. På den måten kan de jamføre gravstøtter av marmor på ein kyrkjegard med den same typen støtter på ein annan kyrkjegard, registrerte av ein annan skule i nettverket.

Kor fort startar nedbrytinga - er det til dømes oppdaga skade på dei nye gravstøttene? Er skadane konsentrerte til visse delar av kyrkjegarden? Kva for område på kyrkjegarden har dei beste tilhøva når det gjeld å ta vare på støttene?

Diskuter kva for ytre faktorar som kan ha vore med på å bryte ned materiala. Kor mykje av skadane kjem av klimatiske tilhøve på staden? Kan sur nedbør eller lokal luftureining ha nokon negativ innverknad? Er det i tilfelle tiltak som kan setjast inn for å redusere lokal luftureining?

Tips og idear

• Undersøk andre typar kulturminne i nærleiken, til dømes bergkunst, skulpturar og bygningar, og sjå om de finn tilsvarande skadar på materiala.
• Dersom de tek bilete av nokon av gravstøttene, kan de leggje bileta inn på internettsidene til nettverket, saman med ein kort presentasjon av dei undersøkingane klassen har gjort.
• Registreringa blir mest interessant dersom ho blir gjennomført samstundes på fleire stader i landet med ulikt ureiningsnivå. Då kan resultata som blir lagde ut på Internett, jamførast med kvarandre. Har de kontakt med skular i andre delar av landet, kan de prøve å koordinere undersøkinga.

Skjema

Dette skjemaet kan du ta utskrift av og bruke når du jobber med aktiviteten.Når du er klar til å legge informasjonen inn i databasen, går du til registrer data.

NB! Resten av skjemaet må fyllast ut for kvar materialtype, og dessutan for kvar steintype.

Vis bare skjema