Registrer eit kulturminne

Veiledning

Valg for denne aktiviteten:

 Hovedside  Les veiledning  Legg inn data  Vis resultater

 Læreplanmål

Føremål

• Undersøkje eit kulturminne og gjere framlegg om korleis det kan takast vare på
• Utvikle lokalhistorisk kjennskap

Aktuelle samarbeidspartnarar

Den regionale kulturminneforvaltninga i fylkeskommunen eller Samisk kulturråd, det arkeologiske landsdelsmuseet, plan- og bygningsetaten eller kulturetaten i kommunen, byantikvaren (gjeld Oslo, Kristansand, Bergen, Trondheim og Tromsø), lokale historielag, fortidsminneforeininga i fylket, det lokale museet, folk som bur i området, grunneigar

Utstyr

• Teikne- og skrivesaker
• Fotoapparat eller digitalt kamera
• Tommestokk og meterband for oppmåling av kulturminnet
• Kart over området, eventuelt arealdelen i kommuneplanen eller reguleringsplanar

Gjennomføring

Undersøk kjeldemateriale

Vel eit kulturminne i lokalmiljøet som klassen vil undersøkje nærmare. Kulturminnet kan vere av gammal eller ny dato.

Undersøk med det arkeologiske landsdelsmuseet eller den regionale kulturminneforvaltninga om kulturminnet er registrert tidlegare. Dersom det finst ei oversikt over tidlegare registreringar, spør om det er mogleg å få ein kopi av dei.

Finst det gammalt biletmateriale som viser det aktuelle kulturminnet? Lokalmuseum, historielag, bibliotek og kulturkontoret i kommunen kan ha fotosamlingar. Private fotoalbum frå foreldre, besteforeldre eller naboar kan òg vere ei kjelde. Gå på skattejakt i gammalt og nytt kjeldemateriale for å finne mest mogleg informasjon om kulturminnet. Inviter gjerne lokalhistorikarar eller andre ressurspersonar med på synfaring til kulturminnet.

Registrer kulturminnet i databasen til nettverket

Fyll ut registreringsskjemaet så godt som mogleg og send opplysningane til nettverket. Undersøkjer de fleire kulturminne, fyller de ut eitt skjema for kvart av anlegga.

Nemn kva for type kulturminne det er (til dømes industrianlegg, minnesmerke, ruin, gammetuft, bygdeborg eller gravfelt). Skriv også ned namnet på kulturminnet, dersom det har eit namn, og eventuelt tidlegare namn på staden eller kulturminnet. Gards- og bruksnummer for staden finn de på økonomisk kartverk, eller i bygningsregisteret i kommunen (GAB-registeret). Gje ei kort skildring av kulturminnet.

I rubrikken for alder fører de inn det året anlegget vart bygd, dersom det er kjent. Elles kan de skrive det hundreåret (til dømes slutten av 1800-talet) eller den tidsperioden (til dømes eldre jernalder) det er frå. Skriv også inn den perioden då kulturminnet har vore i bruk, og den funksjonen det har hatt. Mange kulturminne, spesielt bygningar, har fått endra funksjon opp gjennom tidene. På Lillehammer er ein gammal kornsilo omgjord til hotell, og på Aker brygge i Oslo er gamle industrilokale omgjorde til kjøpesenter og bustader. Mange stader langs kysten er naust og fyr tekne i bruk som overnattinggstader for turistar. Før opp både den funksjonen kulturminnet opphavleg hadde, og korleis det blir nytta i dag.

Undersøk om kulturminnet er freda eller har fått vern gjennom kommunale planar. Opplysningar om freding kan de få hos det arkeologiske landsdelsmuseet eller den regionale kulturminneforvaltninga, eller hos byantikvaren. Planetaten i kommunen kan gje svar på om kulturminnet har fått vern i til dømes ein reguleringsplan. Sjekk gjerne kart for området. Registrerte automatisk freda kulturminne er avmerkte med ein rune-R på økonomisk kartverk. Fredingar i kommunane er òg oppførte på nettsidene til Miljøstatus i Noreg.

Kva for kulturminne er freda?

Etter kulturminneloven er alle byggverk frå før 1650 og alle andre kulturminne frå før 1537 automatisk freda. Samiske kulturminne er automatisk freda dersom dei er meir enn 100 år. I tillegg kan yngre kulturminne vere freda ved eigne vedtak. Kommunar kan gje kulturminne og kulturmiljø vern mellom anna ved å regulere dei til spesialområde for bevaring.

Når det gjeld å karakterisere tilstanden til kulturminnet, blir eit anlegg rekna som godt bevart dersom det er i nokolunde same stand som då det vart bygd. Teikn på dårleg bevaring kan vere at treverk eller mur har falle ned eller er øydelagd, eller at det berre er restar igjen av det opphavlege kulturminnet.

Diskuter i klassen om kulturminnet er bevaringsverdig. Kvifor bør det i tilfelle takast vare på? Skriv ned argument både for og mot bevaring. Set gjerne bevaring av kulturminnet opp mot andre verdiar og behov (til dømes vegutbygging). Korleis kan ein løyse konfliktar mellom motstridande behov og interesser?

Dersom de har funne historier eller segner knytte til kulturminnet eller bruken av staden, kan de registrere dei òg.

I rubrikken andre funn og kommentarar kan de til dømes gje opplysningar om det er kulturminne på same staden som ikkje lenger er synlege, men som de veit har vore der tidlegare. Dersom utforminga eller plasseringa er ukjend, kan de skrive det de veit, til dømes: Ved bekken var det tidlegare eit kvernhus, men det vart rive ca. 1950.

Nemn kva for kjelder de har nytta for å finne opplysningar om kulturminnet, til dømes bøker og fotografi eller namn på personar de har intervjua.

Innsamla materiale kan de levere til historielaget eller det lokale museet. Legg gjerne inn skildringar og bilete på den elektroniske møteplassen.

Gjer greie for og dokumenter kulturminnet

Mål opp kulturminnet og lag ei mest mogleg fullstendig framstilling av anlegget. Ta til med å avgrense kulturminnet. Kvar går dei ytre grensene? Når det gjeld automatisk freda kulturminne, nemner kulturminneloven ei sikringssone på minst 5 m frå yttergrensa av kulturminnet.

Dersom kulturminnet er ein bygning, kan de deretter starte med å ta yttermåla, finne breidd og høgd, rekne kor mange vindauge det er, og gjere greie for særtrekk ved byggjestilen. Lag gjerne ei teikning av bygningen i plan, snitt og med fasadane. Gjer greie for dei materiala bygningen er laga av, og dei byggjeteknikkane som er nytta (lafta, tørrmur). Gje deretter ein tilstandsrapport med skildring av tilstanden for tak, vindauge, treverk, mur og liknande. Er treverket ròte? Er treverk eller mur skadd av sopp eller fukt? Er bygningen i ferd med å rase ned? Dersom bygningen er ein del av ein større heilskap - eit kulturmiljø - er det noko som forstyrrar kulturminnet visuelt?

Alt innsamla skriftleg materiale kan ordnast og sendast til lokalmuseet eller historielaget etter at prosjektet er avslutta. Legg i tillegg skildringar og bilete på den elektroniske møteplassen i nettverket. Kulturminnet bør elles dokumenterast gjennom fotografering og teikning av ruinar eller andre spor.

Skjema

Dette skjemaet kan du ta utskrift av og bruke når du jobber med aktiviteten.Når du er klar til å legge informasjonen inn i databasen, går du til registrer data.

Vis bare skjema