Kor mange gamle bygningar forsvinn?

Veiledning

Valg for denne aktiviteten:

 Hovedside  Les veiledning  Legg inn data  Vis resultater

 Læreplanmål

Føremål

• Kartleggje kor mange bygningar bygde før 1900 som er forsvunne dei siste tiåra
• Få betre kjennskap til kulturminne og lokalhistorie
• Bli kjend med problema når det gjeld å ta vare på eldre bygningar

Aktuelle samarbeidspartnarar

Teknisk etat, plan- og bygningsetaten eller kulturetaten i kommunen, byantikvaren (gjeld Oslo, Kristansand, Bergen, Trondheim og Tromsø), den regionale kulturminneforvaltninga i fylkeskommunen eller Samisk kulturminneråd, Fortidsminneforeningen, historielaget eller andre lokale organisasjonar, dei som eig bygningane.

Utstyr

Utskrift frå SEFRAK-registreringane i GAB, kopi av originalskjema med foto, kart over området, teikne- og skrivesaker, fotoapparat.

Gjennomføring

Undersøk statusen for registrerte bygningar

Tala frå Nittedal kommune viser at mange verneverdige, eldre bygningar forsvinn eller blir ombygde. Er situasjonen den same i kommunen dykkar? Ved å undersøkje kva som har skjedd med bygningar som står oppførte i SEFRAK-registeret, kan skulen komme med nyttige opplysningar om korleis eldre bygningar blir tekne vare på.

For å få oversikt på kva som er SEFRAK-registrert i eit område, kan du be teknisk etat i kommunen om å få utskrift frå eigedomsregisteret GAB over alle SEFRAK-objekt på eit eller fleire gardsnummer eller eit bestemt krinsnummer. (Dersom kommunen ikkje veit korleis dei tar ut slik informasjon frå registeret, kan dei kontakte kulturavdelinga i fylkeskommunen eller Riksantikvaren.) Frå kommunen kan du også få kart over dei same SEFRAK-objekta. Nokre stader har dei denne informasjonen tilgjengeleg digitalt, andre stader kan det bli nødvendig å få kopi av dei karta som vart laga ved registreringa. Når de har gått igjennom dette materialet, kan de velje ut kva for nokre objekt de ønsker å sjå nærare på. For desse bør de skaffe utskrift av alle registrerte opplysningar frå SEFRAK (GAB-bilde 38), og kopi av framsida på originalskjemaet. På skjemaet fins det fotografi og skisse av huset slik det såg ut då det blei registrert. Ikkje alle kommunar har kopi av skjemaa, men slike kan i så fall skaffast gjennom fylkeskommunen.

Det varierer frå kommune til kommune kor mange bygningar som er registrerte. Somme kommunar kan ha bydelar der nesten alle bygningane er frå før 1900, til dømes Gamlebyen i Fredrikstad, medan stader som vart bomba og brende under krigen, har svært få eldre bygningar. Ein del kommunar har registrert objekt som er nyare enn 1900. Det gjeld mellom anna i Finnmark, der ein har teke med bygningar som er bygde før 1945, i registeret.

Vel eit område der det ikkje er altfor mange registrerte bygningar, der klassen kan gjere undersøkingane sine. Ta kontakt med dei som eig bygningane. Dei kan ha nyttige opplysningar å komme med om det som har skjedd av endringar etter SEFRAK-registreringa. Er det aktuelt med meir detaljerte registreringar av eldre hus, bør skulen og huseigarane gjere ein avtale om det.

Sjå på alle dei SEFRAK-registrerte bygningane i undersøkingsområdet og finn ut kva som har skjedd med dei. Kor mange av bygningane står framleis i området, og kor mange er heilt borte? Tel opp kor mange bygningar som er ombygde eller endra dei siste tiåra, det vil seie etter at SEFRAK-registreringa vart gjord. Kor store er endringane? I registreringsskjemaet skil vi mellom desse kategoriane:

• Store endringar: omfattar ombyggingar med tilbygg, påbygg eller fasadeendringar som er så store at dei dominerer det opphavlege bygget slik at den opphavlege karaktereren ved bygningen er borte. Døme på store endringar kan vere at tilbygg får flatt tak medan huset opphavleg hadde saltak, at verandaer blir fjerna, eller at panelte hus blir dekte med plater. At gamle krysspostvindauge (også kalla sprossevindauge) blir skifta ut med moderne vippevindauge, reknar vi òg som ei større endring fordi huset mistar det tidstypiske preget sitt.
• Mindre endringar: omfattar ombyggingar der tilbygg og påbygg underordnar seg den eksisterande bygningen. Tilbygget får til dømes same takvinkelen som den opphavlege bygningen, og det har elles ein storleik, form og materialbruk som harmonerer med det opphavlege bygget.
• Generelle vedlikehaldsendringar: omfattar utskifting av vindauge (til kopiar av dei gamle vindauga), panel og takdekking som ein del av det generelle vedlikehaldet, men der bygningen framleis held på det opphavlege særpreget sitt med omsyn til stil og materialbruk.

Kva for bygningselement har oftast vorte endra (nye vindauge, tilbygg og så vidare)? Lag ei oversikt over dei bygningstypane som har vore mest utsette for endringar, eller som har vorte borte. Er det bustadhus, driftsbygningar eller stabbur? Har nokon av bygningane endra funksjon, anten frå dei opphavlege føremåla sine eller frå det tidspunktet dei vart SEFRAK-registrerte? Har dei til dømes vorte endra frå stall til bustadhus, frå bustadhus til kontor og så vidare?

Dokumenter endringar og diskuter verneverdi

Vel ut ein eller fleire av bygningane i undersøkingsområdet og bruk SEFRAK-registeret og andre lokalhistoriske kjelder (bøker og fotografi) for å finne fram til historia til bygningen: byggjeår, den funksjonen bygningen har hatt, tidlegare ombyggingar, teknisk konstruksjon og så vidare. Korleis har bygningen vorte endra opp gjennom tida, og korleis er tilstanden i dag?

Framlegg til dokumentasjonsoppgåver:

• Lag teikningar og skildringar av bygningen og bygningsdetaljar (vindauge, dører, trapper).
• Ta bilete av bygningen, både nøytralt dokumenterande og bilete som formidlar ei stemning. Lag ein montasje med samanstilling av gamle og nye fotografi som viser dei endringane som har skjedd.
• Lag ei tidslinje og marker punkt i historia til bygningen (til dømes når bygget fekk elektrisitet og innlagt vatn) og set dette i samanheng med viktige historiske hendingar og oppfinningar.
• Lag ei framstilling av den tekniske tilstanden til bygget i dag. Er bygningen eller delar av han i god eller dårleg stand? Er det spor av ròte, mugg og liknande?

Diskuter i klassen om bygningen slik han står i dag, er bevaringsverdig. Kva for argument finn de for og mot bevaring? Er bygningen endra på måtar som har påverka verdien i positiv eller negativ retning?

Undersøk årsaker til endringar

Raske samfunnsendringar og sterk byvekst i etterkrigstida har sett spor etter seg i bygningsmassen. Dersom eldre, verneverdige bygningar i undersøkingsområdet til skulen har forsvunne, kva kan grunnen vere? Er dei rivne på grunn av nydyrking eller på grunn av utbyggingspress, til dømes behov for nye vegar og bustadområde, eller har dei forfalle på grunn av manglande vedlikehald? Er bygningar ombygde på grunn av krav om betre bustadstandard, eller er dei omgjorde til kontor eller næringslokale? Er det kommunale planar og utbyggingsvedtak som ligg bak endringane, eller er det i første rekkje private årsaker? Intervju huseigarar, kommuneplanleggjarar, lokalhistorikarar eller andre lokale ressurspersonar for å finne fram til moglege årsaker.

Skjema

Dette skjemaet kan du ta utskrift av og bruke når du jobber med aktiviteten.Når du er klar til å legge informasjonen inn i databasen, går du til registrer data.

For å få ei meir spesifisert oversikt etter bygningstype kan ein fylle ut dette skjemaet:

Vis bare skjema