Dyr i fjøra

Svamp er små fastsitjande dyr med eit indre holrom (paragaster) og ein opning (osculum) i den øvre enden. Kroppsveggen er gjennomhola av små opninger. Flimmerceller (choanocyttar) lagar ein vatnstraum gjennom opningene. Dei fleste svampane har eit skjelett av kalk, kisel eller hornfibre.

Svampane er inndelte i to grupper, kalksvampar (med kalkskjelett) og kisel- (med silisiumspiklar eller silisiumnåler) og hornsvampar (med hornfibrar). Artar i begge gruppene finst frå nedst i fjøra. Her nemner vi berre to artar i den siste gruppa.

Boresvamp (Cliona celata) borar hol i skjel og kalkstein. Holene er ca 2 mm i diameter. Arten er berre registrert på Vestlandet.

Brødsvamp (Halichondria panicea) er ofte olivengrøn, men fargen kan variere. Arten veks anten som eit teppe på stein eller skjel med fleire "vulkan"-utvekstar eller rundt stilkene til større algar. Han er funnen langs heile kysten.

Halichondria panicea

Nesledyr er blaute blomeliknande polyppdyr som ofte har eit frittsymjande meduse-stadium i livssykelen. Dyra fangar og lammar byttet med hjelp av nesleceller som sit på tentaklane. Byttet vert deretter ført inn i munnen og melta.

Av stormanetene (Scyphozoa) finst det to artar langs heile kysten: Brennmanet (Cyanea capillata) og glasmanet (Aurelia aurita). Dei vaksne medusene finn ein hovudsakleg frå april (i Sør-Noreg, truleg noko seinare mot nord) til august/september.

Brennmaneta har gule eller oransje tentaklar under "paraplyen". Ein annan art, blå brennmanet (Cyanea lamarckii) kan finnast i Sør-Noreg til og med Vestlandet. Vi kan skilje artane på fargen.

Brennmanet (Cyanea capillata)

Glasmaneta er fullstendig gjennomskinleg. Manetene sym fritt og er ingen fjøreart, men dei blir ofte skylde på land. Dei fleste manetene er ikkje meduser heile livet. Seint om hausten og tidleg om vinteren veks dei opp fastsitjande på grunna. Frå desse individa blir det frigjeve larvar eller småmeduser frå januar til april, og dei utviklar seg til dei store medusene vi finn om sommaren.

Glassmanet (Aurelia aurita)

Hydroider (Hydrozoa) kan ha to livsstadier, der dei er fastsitjande på botnen, algar eller andre dyr i det eine og frittflytande maneter i det andre. Sjølv om manetstadiet er rekna som det vaksne stadiet, så er dei størst, og lettast gjenkjenneleg i det fastsitjande stadiet. Det fastsitjande stadiet består typisk av forgreina opprette røyrforma deler (hydrocaulus) som spring ut av ein krypande basis (hydrorhiza) som er fest til underlaget Vevet (coenosarc) i røyrene er omgjeven av eit gjennomsiktig skjelett røyr (perisarc). I enden på forgreiningane finn ein utvekster (generelt kalla polyppar) der tentaklar og munnpartier er plassert (denne polyppen kalles hydranth). Hydrocaulus manglar til dømes i Clava multicornis.

Coryne pusilla

I underklasse Athecata er hydranthen utan ei beskyttande kappe (hydrotheca). Coryne pusilla (foreslått norsk navn er Køllepolypp) har lange hydranthar. Store delar av perisarcen har ein slags bølgjeform. Koloniane blir inntil 2,5 cm store. Den fins nederst i fjøra og nedover, og er registrert nord til Vest-Finnmark. Clava multicornis (eit foreslått norsk navn er Tangblomst) består ofte av koloniar med små grupper av hydranthar. Hydranthane er festa direkte til hydrorhiza. Den fins nederst i fjøra og nedover, langs heile kysten.

Clava multicornis

I underklasse Thecata er hydranthen beskytta av ein gjennomsiktig hydrotheca. Mens dei fleste Athecata har reproduksjonsorganer, som avsnører meduser, på hydranthen, har alle Thecata eigne polyppar til dette. Dei er utan munn og tentaklar og kalles blastostyler, og gonotheca beskyttar denne polyppen på samme måte som hydrotheca beskyttar hydranthen. I fjøra veks dei hovudsakleg på tang eller på fjell.

Siksakhår (Laomedea flexuosa) kan bli inntil 3,5 cm høg, og hydrocaulus er vanlegvis ugreina, men korte stilkar med hydranthar, kvar dekka av ein bjølleforma hydrotheca, alternerer mellom høgre og venstre side. Innsnevringar (nodar) i hydrocaulus gir denne ein knekk, og den opprette delen får ein siksak-form. I denne delen finn ein bølgjemønster i perisarcen, spesielt i den delen som går ut til hydranthen. Fins frå midten av fjøra og nedover, langs heile kysten.

Laomedea flexuosa

Bjøllehydroide (Obelia geniculata) som tidlegare vart ført til Laomedea-slekta, hadde kanskje passa navnet siksakhår betre, for hydrocaulus har ein markant siksak-form. Den kan bli inntil 5 cm høg. Plassering av hydranthar og form til hydrotheca er mykje den samme som for siksakhår. Bølgjeforma perisarc finn ein stort sett berre i den delen som går frå hovudstamma og ut til hydranthen. Gonotheca er kjegleforma (oppned), med ein liten tut i den breie enden. Fins frå midten av fjøra og nedover, langs heile kysten.

Obelia geniculata

Dynamena pumila

Koralldyr (Anthozoa) er frittståande eller dannar koloniar og manglar medusestadiet. Lèrkorallane tilhøyrer klassen Octocorallia, der polyppane har 8 tentaklar. Sjørosene tilhører klassen Hexacorallia, der antalet tentaklar vil vera deleleg med 6.

Sjøroser (Actinaria) I fjøra finn vi vanlegvis lukka sjøroser med ei lita opning på oversida. Ved flo sjø opnar sjørosene seg og viftar med tentaklane for å fange fødepartiklar i vatnet.

Hesteaktinie (Actinia equina) er ofte raud-brun, men arten kan også ha andre fargar. Overflata er glatt og gjerne glinsande når ho er våt.

Fjøresjørose (Urticina felina = Tealia felina) er gjerne dekt av grove patiklar. Begge artane finst frå nedst i fjøra og nedover. Ein trur at fjøresjørose og hesteaktinie finst langs heile kysten.

Fjæresjørose

Lèrkorallar (Alcyonacea) er kolonidannande. Den mest kjente er Dødningehand (Alcyonium digitatum), som dannar inntil 20 cm høge forgreina koloniar. Den er oftast kremgul-oransje og kan minna om ein svamp når dei kvite filtreringsarmane (polyppar) er samantrekte. Når polyppane er slått ut verkar arten litt lodden. Dødningehand finst på grunt vatn, helst litt straumrikt eller bølgjeutsatt. Den er registrert langs heile kysten opp til Nordkappområdet.

Dødningehånd

Flatmakken er tosidig symmetrisk og kroppen er som regel flat. Kroppen er ikkje delt i ledd. Dei fleste artane er hermafrodittar og har både hannlege og hunnlege kjønnsorganar på same dyr. På den framre delen har dei sanseorgan.

I sjøen finn vi frittlevande artar av klassen Turbellaria (Flimmerorm). Dei har evne til regenerering Det vil seia at dersom ein kutter av halen på ein flimmerorm, vil halen bli eit nytt individ og ein ny hale veks ut på den framre delen.

Tigerormen (Prostheceraus vittatus) har løvtynn kropp som går lett i bitar dersom ein tek i han. På hovudet har den to tentaklar. Fargen er gul-kvit med tynne mørke langsgåande striper på oversida. Tigerormen vert opptil 2,5 cm brei og 5 cm lang. Han finst under stein heilt opp i fjøra og er registrert nord til Hordaland.

Tigerorm

Slimmakk er trådformede elastiske ormar utan kroppsledd. Dei fleste slimmakkane er rovdyr. Kroppen er dekt av flimmerhår og kjertelceller. Nokre av slimmakkane kan skilja ut giftstoffar til forsvar og til å lamma byttet. Ubreiinga til slimakkane er lite kjend.

Slimmakkane grev i sanden og kan vere vanskelege å sjå. Av og til kan vi likevel finne dei som lange, glatte snorer på overflata. Det er gjort få registreringar i gruppa. Det kan vere eit problem å få tak i heile individ, for dei er delikate og har nesten alltid delar av kroppen nedgravne.

Kjempeslimorm (Lineus longissimus) finst under steinar fra nedst i fjøra. Kjempeslimormen er oftast 5-15 meter i utstrekt tilstand, men trekk seg saman ved berøring. Denne arten er funnet sør for Trondheimsfjorden.

Kjempeslimorm

Medan sniglar har eit sniglehus, har muslingar to skjel som er hengsla saman i eit punkt, og ein muskel som dei opnar og lukkar skala med. Muslingane og dei fleste marine sniglar har åtskilde kjønn, men somme sniglar (m.a. nakensniglar) er hermafrodittar. Sniglar (Gastropoda)

Olbogesnigel (Patella vulgata, bokmål: albusnegl)

Olbogesnigel var vanleg langs nesten heile kysten, men finnst idag ikkje i Oslofjorden og heller ikkje langs delar av Sørlandskysten. Frå Hamningberg i Finnmark og austover er han enno ikkje registrert. Den kan tole saltinnhald ned til 25 ‰ og er vanlegast frå øvre til midtre delar av fjøra.

Olbogesnigel

Skjelpaddesnigel (Tectura (= Acmaea))

Skjelpaddesnigel er mindre enn olbogsniglen, har glattare overflate og finst frå dei nedre delane av fjøra ned til 50-100 m djupn. Skjelpaddesnigelen liker seg godt oppå fjell som er dekt av rosa kalkalgebelegg og finst langs heile kysten.

Tectura virginea

Kjeglesnigel (Gibbula cineraria) er inntil 1,5 cm høg. Sett ovanfrå eller nedanfrå er ytre kontur rund, inntil 1,5 cm i diameter. Sett frå sida har den konveks kjegleform. Arten fins nederst i fjøra og nedover, langs heile kysten. Alle dei tre ovannemnde artar har rund ytre form, sett ovanfrå. Dei to fyrstnemnde skil seg ut ved at dei sug seg fast til underlaget, mens Gibbula har den meir tradisjonelle sniglehusforma.

Ei anna slekt som fins i Noreg, med rund form er Calliostoma, og mangefarga kjeglesnigel (Calliostoma zizyphinum) kan finnast nederst i fjøra og nedover. Den er lett gjenkjenneleg på sniglehusets rette sider. Den er registrert langs kysten nord til og med Nordland.

Gibbula cineraria

Calliostoma zizyphinum

Lacuna vincta (foreslått norsk navn er Tarestilksnigel) har eit tynt, nesten gjennomsiktig sniglehus med glatt overflate. Brune band går langs vindingane i huset. Den er rundt centimeteren høg. Den fins frå nederst i fjøra, men er vanlegare nede i stortareskogen. Den finst langs heile norskekysten.

Lacuna vincta

Strandsniglar (Littorina)

Ein kjenner til fem strandsnigelartar i Noreg. Fire artar som finst langs heile kysten, er:

vanleg strandsnigel (= kattesnigel, stor strandsnigel) (L .littorea)
butt strandsnigel (= grisetangsnigel) (L. obtusata, = L. littoralis)
butt strandsnigel (L. fabalis = L. mariae)
spiss strandsnigel (= steinsnigel) (L. saxatilis)

Dei to butte strandsniglane skil seg ut ved at spiret er samantrykt. Medan L. obtusata i hovudsak finst på grisetang og blæretang, finst L. fabialis litt djupare, oppå sagtang. Dei kan skiljast på forma til opninga. Dei to andre er også relativt like, men kan skiljast på leppene til opninga sin vinkel i høve til spiret. Elles finn vi vanlegvis L. saxatilis i den øvre halvdelen av fjøra og L. littorea i den nedre halvdelen.

Littorina littorea

Littorina obtusa

Purpursnigel (Nucella lapillus) finst i midtre delar av fjøra, oppe i rurbeltet eller i sprekkar (det siste særleg på stader som er utsette for bølgjer). Kvar vinding i sniglehuset har fleire langsgåande riller. Eggkapslane til purpursnigelen er kjegleforma, 0.5-1 cm høge, og kan stå tett i tett på fjell eller skjel. Purpursnigelen er vanleg langs heile kysten, men er ikkje registrert i indre Oslofjord.

Mens purpursnigelen likar seg best på fjell, er kongesnigelen (Buccinum undatum) og nettsnigelen (Nassarius reticulatus) vanlegare på blautbotn. Kongesnigelen er ein av dei største sniglane i Noreg (inntil 11 cm lang). Den er vanleg frå grunna og ned til fleire hundre meter. Berre ein sjeldan gong finn ein levande kongesniglar heilt oppe i fjøra. Då er det vanlegare å finna sniglehus bebudd av eremittkrepsar eller eggkapslar som er skylt på land. Navnet til nettsnigelen skildrar arten godt, fordi ribber og lister går på kryss av kvarandre og lagar eit rutenett. Den fins nederst i fjøra og på grunna. Kongesnigelen er vanleg langs heile kysten, mens nettsnigelen er vanleg nord til Nordland.

Nucella lupillus

Nakensniglar (Nudibranchia) manglar sniglehus. Fleire artar er berre å sjå på grunt vatn i gytetida om sommaren. Andre artar som elles også kan finnast på grunt vatn, er frynsesnigel (Aeolidia papillosa) med mange, lange utvekstar på ryggen, Limacia clavigera med færre utvekstar med gul eller oransje farge, og Cadlina laevis der dei einaste utvekstane er dei obligatoriske hovudtentaklane og dei ytre gjellene. Den sistnemnde arten har gule prikkar. L. clavigera er registrert nordover til Sør-Troms, medan dei to andre artane finst langs heile kysten.

Limacia clavigera

BIVALVIA (Muslingar)

Blåskjel (Mytilus edulis)

Er relativt spiss i den eine enden, og dei sirkulære spora i skalet har retning mot denne spissen. Arten er funnen langs heile kysten.

Mytilus edulis

O-skjel (Modiolus modiolus)

Liknar på blåskjel, men er rundare i framenden. Dessutan går dei sirkulære spora i skjelet mot ein kul (umbo) som ligg litt på oversida av framenden. O-skjel kan bli dobbelt så store som blåskjel. Arten er funnen langs heile kysten, men finst vanlegvis djupare enn blåskjell. På Aust- og Sørlandet finnst O-skjel berre djupare enn 10 m.

Modiolus modiolus

Kamskjel (Pectinidae)

Kamskjela har ei særmerkt form, med eit rett hengsel og stråleforma ribber frå midten av hengselet og ut til skjelranda. Dei nyttar jetmotor-prinsippet og rører seg ved hjelp av ein kraftig muskel som raskt opnar og lukkar skjela. Det største, stort kamskjel (Pecten maximus), har eit flatt og eit boga skjel. Vi må ned på minst 10 m djupn for å finne levande skjel, men det er ikkje uvanleg å finne skaldelar av døde skjel på grunnare vatn. Stort kamskjel finst nordover til Lofoten. To artar vi kan finne levande i dei nedre delane av fjøra, er urskjel (Chlamys varia), der den eine vengen i hengslingspunket er dobbelt så lang som den andre, og harpeskjel (Aequipecten opercularis = Chlamys opercularis). Både urskjel og harpeskjel er registrerte langs kysten nordover til Sør-Troms.

Pecten maximus

Hjartemuslingar (Cardiidae)

Cerastoderma edule er den vanlegaste arten i fjøra og på grunna. Han ligg heilt eller delvis nedgraven i sand og toler saltinnhald over 20 ‰. Arten er funnen i alle fylka. Cerastoderma glaucum er ein typisk brakkvassart som toler saltinnhald ned til 4 ‰. Han er registrert nordover til Nord-Trøndelag.

Cerastoderma edule

Innan familien Veneridae fins fleire slekter som på engelsk kalles venus shell og carpet shell. Skjela er relativt tjukke og solide. I eldre norsk litteratur er det vist til fleire artar i slekta Venus. Dei fleste har kraftige sirkulære (radiære) ribber slik at skjelet har ei takkete, bølgja form. I dag er alle kjente Venus-artar frå Noreg flytta til andre slekter (Timoclea, Clausinella, Chamelea). Ulike variantar av navnet carpet shell er henvisning til fleire slekter, men Venerupis pullastra heiter berre carpet shell eller Teppeskjel på norsk. Mens "Venus" har relativt rundt skjel, er det meir avlangt hos Venerupis. Teppeskjelet har striper, som står loddrett på ribbene og går frå umbo og ut til skjelkanten Skjela i familien grev i sand og grus. Teppeskjel fins nord til Troms.

Clausinella fasciata (Venus-type)

Venerupis pullastra

Knivskjel (Solenidae) finst nedgrave i sand nedst i fjøra og på grunt vatn. Skjela er smale og lange som eit knivblad. Ensis ensis er dessutan noko boga. Denne arten er registrert frå Lindesnes til Møre. Andre knivskjelartar er vanskelegare å skilje ut. Nord for Nordland er det ikkje registrert funn av dei knivskjela som er vanlege lenger sør.

Ensis ensis

Sandskjel (Mya)

Dei er vanlege i fjøra og på grunna, nedgravd i sand og tildels mudder. Ein finn gjerne tomme skjel oppå sanden. I bakenden er det eit gap mellom dei to skjela. Butt Sandskjel (Mya truncata) skiljer seg frå Vanleg Sandskjel (Mya arenaria) ved at den i tillegg er samantrykt eller butt i bakenden. Begge finst langs heile norskekysten

Mya truncata

Mya arenaria

Dei fleste leddmakkar i sjøen er mangebørstemakk (Polychaeta) og fåbørstemakk (Oligochaeta). Mangebørstemakkane vert ofte av praktiske orsakar delt i frittlevande mangebørstemakkar (Errantia = E) og røyrbyggjande mangebørstemakkar (Sedentaria = S). Dei fleste mangebørstemakkane er kjøtetande medan dei fastsitjande filtrerar vatnet med hjelp av tentaklar på hovudet. Fåbørstemakkane må vera seksuelt modne for å kunne bestemmast til slekt/art ellers må ein gå utfrå mikroskopiske kriterier. Dei artane som er tatt med her er derfor mangebørstemakkar. Klassen er svært artsrik, så fleire aktuelle fjøreartar er nødt til å utelatast her.

Skjelrygg (Aphroditidae) (E)

Ryggen er dekt av parvise skjelforma plater. Vi nyttar blant anna talet på skjel eller ledd til å skilje artane frå kvarandre. Det finst over 20 Harmothoe-artar i Noreg. Dei finst frå nedst i fjøra og nedover. Nokre artar finst berre i sør, somme berre i nord og andre langs heile kysten. Lepidonotus squamatus har 12 par plater på ryggen. Arten er funnen langs heile kysten.

Lepidonotus clava

Fjøremakk (Arenicola marina) (S)

Dersom vi ikkje grev i sanden, kan vi vanlegvis ikkje sjå fjøremakken. Han grev gangar i sanden, og vi må vere raske til å grave dersom vi skal få tak i han. Vi kan likevel observere fjøremakken indirekte gjennom ekskrementa som han skyv ut av sandkanalane, og som blir liggjande som kveilar rundt opninga. Fjøremakk finst langs heile norskskysten.

Posemakk (Chaetopterus spp.) (S) Posemakkene byggjer røyr, og den inntil 25 cm lange kroppen er delt i tre. Hovudet har stor munn og to palpar. I midtre kroppsdel har den tre folder. Bakre del har 20-70 utvekster (chaetiger). Fins frå grunt vatn oppunder fjøremål og nedover.

Chaetopterus sp.

Cirratulus cirratus har sylindrisk form, men er noko avflata i begge endar. Kroppen har 75-130 segmenter og er vanlegvis 3-12 cm lang. Den har 2-8 tentaklar i fremre del. Lever i mudra områder mellom eller under steinar, langs heile kysten.

Cirratulus cirratus

Nephtys spp. (E) er artsrik i Noreg (over 10 artar) og fleire er utbreidd langs heile kysten. Den har utfellbart svelg (proboscis), som på figuren er utfelt. Langs sida på dyret finst det utvekstar med børster (parapodier) som nyttast til rørsle. Dei er raske dyr, som symjer ved å vrikka kroppen sidelengs. Den kan raskt søka ly i mudderet.

Nephtys caeca

Nereis pelagica (foreslått norsk navn; Fjøreorm) (E) er inntil 20 cm lang. På proboscis har fjøreormen to kjevar av kitin som kan gje eitt kraftig bitt. Tentaklane er like lange som kroppsbreidden. Kroppen kan likna på det vist for Nephtys, men den har to tentaklar ut frå bakerste segment. Den fins på grunt vatn blant algar, langs heile kysten.

Nereis pelagica

Trekantmakk (Pomatoceros triqueter) (S) danner trekanta røyr som er uregelmessig snodd. Røyret er vidast i framenden, og smalnar av bak. I framenden på røyret sit ein pigg. Hos oss er det ikkje så mange artar den kan forvekslast med ved å sjå på røyret. Fins frå nederst i fjøra og nedover, langs heile kysten.

Pomatoceros triqueter

Posthornmakk (Spirorbis spirorbis) (S) har fått navn etter formen på røyret. Det fins artar i andre slekter som har liknande røyrform (t.d. Circeis spirillum), men dei fins generelt djupare enn fjøra. Namnet "Posthornmakk" brukes gjerne om alle Spirorbis-artar. Spirorbis tridentatus fins, som Spirorbis spirorbis, langs heile kysten frå midten av fjøra og nedover. Namnet "Tridentatus" kjem av at røyret har ei bølgja overflate med tre toppar. Spirorbis spirorbis er vanleg på tang, og Spirorbis tridentatus under steinar og i sprekker.

Spirorbis spirorbis

Krepsdyr er leddyr med eit hardt utvendig skal som inneheld mellom anna kitin og kalk. Lengdevekst hos krepsdyr skjer i samband med skalskifte. Krepsdyra har oftast ein tredelt kropp med hovud (cephalon), bryst (thorax) og bakkropp (abdomen). Hos nokre krepsdyr er hovudet og brystet smelta saman til ein del (cepahalothorax).

Krabbar (Brachyura)

Strandkrabbe (Carcinus maenas) er vanleg i fjøra. Den finst ofte under steinar og tang i fjøra både på hard og blaut botn. Han er funnen sør for Porsangerfjorden.

Symjekrabbar (Liocarcinus depurator = Macropipus depurator, foreslått namn: Vanleg symjekrabbe), og (Necora puber = M. Puber, forslått namn: Fløyelskrabbe) kjenner vi igjen på dei svært breie bakbeina. Vanleg symjekrabbe er registrert langs heile kysten, medan fløyelskrabbe berre er funnen på Vestlandet.

Vanleg pyntekrabbe (Hyas araneus) er ein mester i kamuflasje. Skallet er ofte dekt av algar, hydroider og mosdyr. Han er funnen langs heile kysten.

Stankelbeinkrabbe (Macropodia rostrata, Inachius dorsettensis) har liten kropp og lange, tynne bein. M. rostrata er registrert nordover til Lofoten og I. dorsettensis nordover til Nord-Trøndelag.

Taskekrabben (Cancer pagurus) er den store arten som gjerne endar sine dagar i ei gryte med kokande vatn. Ein finn sjeldan levande individ på grunt vatn i dagslys. Særleg på seinsommaren rører han seg oppover, på flod sjø heilt opp i fjøra, når mørket kjem. Hovudårsaka til det er truleg at han beiter på rur og blåskjel. Han er registrert nordover til Midt-Troms.

Strandkrabbe

Vanleg symjekrabbe

Vanleg pyntekrabbe

Stankelbeinkrabbe

Taskekrabben

Reker (Decapoda Natantia)

Rekene har auga på stilk og kan berre blandast saman med gruppa mysidar. Det er fleire trekk som skil dei, mellom anna at dei ikkje har like mange bein. Dessutan har mysidane ein rugepose på undersida og blir gjerne kalla pungreker. Rekene kan skiljast på forma til rostrum (som stikk fram mellom auga som ein mellomaldersk rustninghjelm, gjerne med taggar) eller på forma eller lengda av utvekstar eller kroppsplateform.

Strandreke (Palaemon elegans, P. adspersus) kan vere nesten gjennomskinleg, men er i stand til å endre farge. Det eine antenneparet er svært langt. P. adspersus er registrert nordover til Hordaland, P. elegans nordover til Møre.

Blomsterreke (Pandalus montagui) har om lag 20 ringar på det siste leddet av den høgre kloa. Skalet til blomsterreka er gjennomsiktig med rødbrune band og gule pigmentflekkar. Rogna har turkis farge. Ho er funnen langs heile kysten.

Sandreke (Crangon crangon) har eit kort rostrum utan tenner og ein pigg på ryggskjoldet (karapaks). Om dagen ligg sandreka som regel nedgravd med bare augene over sanden. Sandreka er vanleg frå fjøra ned til omlag 10 meter. Ho er funnen langs heile kysten.

Strandreke

Tanglopper (Amphipoda)

Tanglopper skil seg frå tanglus ved at dei er høgare enn dei er breie (flattrykte sider), og frå rekene ved at auga ikkje er stilka. Artane er mange og kan vere vanskelege å skilje frå kvarandre. Hyale nilssoni, Gammarus spp. og Jassa falcata er vanlege i Noreg. Tangloppar er særs tallrike i tangvollar. Caprellidea er særmerkte med dei lange, tynne kroppane sine. Dei blir kalla spøkjelseskreps, der Caprella linearis nok er vanlegast i Noreg. Arten er funnen langs heile kysten.

Tangloppe

Spøkjelseskreps

Tanglus (Isopoda)

Tanglus (skrukketroll eller tusselus) er flattrykte smådyr, som lever i eller ved sjøen. På framkroppen har tanglusa gangbein (pereiopoder). På bakkroppen finst fem par bladliknande lemmar (pleopoder) som fungerer som gjeller og hos nokre artar også som svømmebein. Dei bakre lemmane (uropoder) kan ofte danna ei halevifte samman med haleplata (telson).

Ligia oceanica er store nattaktive tanglus som rører seg like over høgvassnivået. Dei er registrerte nordover til Sør-Trøndelag.

Pelelus (Limnoria lignorum) er under 3.5 mm med korte antenner. Finst mellom anna på trekaier, der dei borar i treet. Arten er funnen langs heile kysten.

Artar av slekta Idotea har ei karakteristisk haleplate. Idotea granulosa og Idotea balthica (tanglus) finst på algar på grunt vatn. Desse artane vert omlag 2-3 cm lange. Jaera albifrons som finst under stein på grunt vatn i estuariar vert omlag 0.5 cm. Alle desse tre artane førekjem langs heile norskekysten.

Tanglus

Rankeføttingar (Cirripedia) er fastsitjande krepsdyr som nyttar det fyrste antenneparet som festeredskap og kroppen er omslutta av ei kappe, oftast av kalkplater.

Rur

Fjørerur (Semibalanus balanoides = Balanus balanoides) har ikkje eit kalklag på undersida, men ei relativt mjuk hinne.

Steinrur (Balanus balanus) har eit hardt kalklag på undersida.

Desse to artane har seks skjelplater og kan elles skiljast på fasongen til dei to papegøyenebbliknande platene i midten.

Vorterur (Verruca stroemia) er liten med fire skjelplater. Han finst under steinar og på skjel nedst i fjøra og vidare nedover.

Desse tre artane finst langs heile Norskekysten.

Andeskjel

To andeskjelartar som liknar mest på dei figurane vi vanlegvis nyttar for å illustrere andeskjel, er svartstilka andeskjel (Lepas anatifera) og kvitt andeskjel (Dosima fascicularis = Lepas fascicularis). Innkomne kystprogramdata viser at andeskjel er funne frå Vestfold til Troms. Vi veit at svartstilka andeskjel er ofte drivne inn i fjøra på Vestlandet og kvitt andeskjel i Sør-Noreg til og med Vestlandet. Vi har minst fire artar av slekta Scalpellum, der to er kjende frå Nord-Noreg og to frå så å seie heile kysten. Dei har ikkje den kjende utsjånaden, men liknar likevel nok til at vi kan assosiere dei med andeskjel. Dei undersøkingane skulane gjer, er ideelle for å kartleggje utbreiinga av Lepas, så dersom de finn andeskjel, kan de vere med på å auke kunnskapen om desse artane. Hugs dokumentasjon.

Fjørerur

Andeskjel

Andre krepsdyr

Trollkreps av Galathea-slekta kan vi finne nedst i fjøra og på grunt vatn. Det blir færre artar dess lenger nord vi kjem. Krinakrabbe (Galathea strigosa) er raudfarget med blå marmorering og kan finnast frå nedst i fjøra. Krinakrabbe er funnen opp til Troms.

Eremittkrepsen (Pagurus bernhardus) bur i tomme sniglehus som han dreg med seg. Husa blir utbytte etter behov. Andre dyr kan vekse på sniglehuset igjen. Eremittkrepsen finst langs heile kysten frå fjøra og nedover.

Trollkreps

Eremittkreps utan sniglehus

Mosdyr er fastsitjande kolonidannande dyr. Kvart individ (zooid) er som regel mindre enn 0,5 mm Dei er omgjeven av eit ytre skall (zooecie), ofte med eit lokk (epistom). Dei fleste individa i ein koloni fangar byttet med hjelp av ein krans av tentaklar (lophophor) som sit rundt munnen. Nokre individ kan vera spesialiserte for forsvar(avicularia). Andre individ har små åreblad-liknande vedheng (vibracula) som set vatnet i sirkulasjon og hindrar sandkorn og andre partiklar å dekkja til kolonien.

Mosdyra Membranipora membranacea (foreslått norsk navn; Membranmosdyr) og Electra pilosa (foreslått norsk navn; Elghornmosdyr)og andre artar kan dekkje større algar med matter med ruteliknande mønster. Medan M. membranacea har avlange, nesten firkanta ruter og dannar på flater ofte avrunda koloniar, har E. pilosa ovale ruter, gjerne i stjerneforma koloniar på flater. Begge finst i fjøra langs heile kysten.

Flustra foliacea (foreslått norsk navn; Håret membranmosdyr) er også oppbygd med ruter, men har forgreina, buskliknande koloniar. Ein ventar å finne arten på grunt vatn langs heile kysten, men det er få stadfesta funn.

Alcyonidium gelatinosum og A. hirsutum liknar noko på brødsvampen, men har grå(brun)aktig farge. A. gelatinosum har ein relativt glatt overflate, mens A. hirsutum har utvekster og dermed meir ruglete. Fins på tang (og fjell) i nedre deler av fjøra. Begge kan kanskje finnast langs heile norskekysten, sjølv om det ikkje er registrert funn av A. gelatinosum langs kysten i Skagerak og Oslofjorden. Det fins andre Alcyonidium-artar som berre er funne nord eller sør i landet.

Flustrellidra hispida (foreslått norsk navn; Hjortehornmosdyr) danner brune, gummiaktige skorper på tangartar, krusflik eller vorteflik nederst i fjøra, langs heile kysten.

Membranipora membranacea

Electra pilosa

Bowerbankia imbricata

Bowerbankia imbricata består av koloniar (inntil 8 cm høg) på tang i fjøra der individa (zoider) veks som duskaktige utvekster (1-1,5 mm lange) frå ein slags forgreina stilk (stolon). Individa hos denne arten står ofte samanklumpa i forgreiningspunkta til stolon. Arten forventes å finnast langs heile kysten, sjølv om den ikkje er registrert langs kysten i Skagerak og Oslofjorden.

Håret membranmosdyr

ECHINODERMATA (Pigghudar)

Pigghudane er marine dyr med femtalls-symmetri (pentameri). Dei har munnen på ei side og endetarmsopninga på den andre sida. Hos dei fleste dyra med unnatak av kråkebollene, er kalkplatene laust festa i det ytste hudlaget slik at dyra er bøyelege. Pigghudane har eit vatnkanalsystem (ambulakralsystem) med sugeføtter som kan regulerast hydraulisk.

Kråkebollar (Echinoidea)

Delte i regulære kråkebollar, som er relativt runde når vi ser dei ovanfrå, og irregulære kråkebollar, som har meir oval form.

Vanleg kråkebolle (Echinus esculentus) kan berre forvekslast med E. acutus, men den sistnemnde arten finnst ikkje på grunt vatn. Vanleg kråkebolle er regulær og raudlilla i fargen og er den største kråkebollen i Noreg. Han er funnen langs heile kysten.

Vanlig kråkebolle

Drøbakskråkebollen (Strongylocentrotus droebachiensis) likar seg godt på straumrike plassar. Han er regulær, er grønleg i fargen og meir samanklemd enn Echinus, når vi ser han frå sida. Han er funnen langs heile kysten.

Dei irregulære kråkebollane har karakteristiske mønster på oversida, som ein kan bestemme arten på grunnlag av. Dersom piggane, som står svært tette, er intakte, kan det vere vanskeleg å lese mønsteret. Vanleg sjømus (Echinocardium cordatum) er den einaste irregulære kråkebollen ein kan vente å finne, då på sandgrunn nedst i fjøra. Han er funnen i alle fylka.

Vanlig sjømus

Sjøstjerner (Asteroidea)

Vanleg sjøstjerne (Asterias rubens) har piggar i rader, og spesielt er det synleg ei sentral rad på langs, i midten av kvar arm. Arten er funnen langs heile kysten.

Kamstjerne (Astropecten irregularis) er ganske flat og stiv med ei rad med piggar i ytterkanten rundt heile individet. Kamstjerna kan finnast på sandbotn nedst i fjøra. Ho er funnen i alle fylka.

Henricia spp. har nesten sylindriske armar, utan klart skilje mellom under- og overside. Arten kan finnast på grunt vatn i sjøvatn, men trekkjer djupare i brakkvatn. Han er funnen langs heile kysten.

Piggsjøstjerne (Marthasterias glacialis) er den største sjøstjerna (inntil 70 cm i diameter), med store piggar i rader. Ho er ikkje så vanleg på grunt vatn, men kan finnast der. Ho er funnen langs heile kysten.

Vanlig sjøstjerne

Kamstjerne

Henricia sp.

Piggsjøstjerne (Marthasterias glacialis)

Slangestjerner (Ophiuroidea) er særmerkte med liten kropp (flattrykt skive) og lange, tynne armar. Utvekstar i munnpartiet (papillae), skjelmønster på ryggskiva og fasongen og talet på piggar kan nyttast som grunnlag for å skilje artane. Svartstjerne (Ophiocomina nigra) er relativt sikker å skilje ut dersom ho er svart. Ho er registrert nordover til Nordland. Slangestjerner er ikkje så vanlege i fjøra. Dei er vanlegare på grunt vatn.

Svartstjerne

Sjøpølser (Holothuroidea) skiljer seg frå andre pigghudar kanskje spesielt fordi piggane er lite framtredande. Få artar i Noreg fins heilt opp mot fjøra, men til dømes Psolus phantapus (tilhøyrer skjellpølse-slekta), som er vanleg langs heile kysten, kan finnast frå nedre del av fjøra og ned til 400 m. Den kan bli inntil 15 cm lang, er gulbrun til svart med oransje tentaklar. Kroppen er noko avflata.

Sjøpølse

ASCIDIACEA (Sekkedyr)

Sekkedyra tilhøyrer virveldyra (Chordata), men ryggstrengen frå larvestadiet utvikles ikkje. Vaksne dyr er derfor virvellause. Sekkedyra er karakteristiske med sine to opningar der vatn strøymer inn det eine og ut det andre. Nokre artar er heilt glasaktige, mens andre er ugjennomsiktige og solide. Nokre artar står enkeltvis, mens andre dannar tette koloniar.

Gulsjøpung (Ciona intestinalis) blir vanlegvis inntil 15 cm høg, har relativt sylindrisk form, glasaktig med matt gulgrøn farge. Arten tåler brakkvatn ned til 11 ‰ saltholdighet. Gulsjøpung fins på stein og kaipilarar frå lågvassgrensa og nedover, langs heile kysten.

Gulsjøpung

Ascidiella aspersa (foreslått norsk navn; Fjæresjøpung) er inntil 13 cm høg, grå ugjennomsiktig og bruskaktig. Fins på fjell, algar og kaipilarar frå nederst i fjøra og nedover, registrert nord til sørlege delar av Nordland.

Ascidiella aspersa

Stjernesjøpung (Botryllus schlosseri) er flate og har ikkje to tydelege inngangar. Individa danner blomeliknande koloniar når opne og "stjernekrystallar" når lukka, i gelèaktige skorper. Kvar koloni inneheld som regel 4-16 enkeltindivider (zooider).Fargen kan variera. Fins på algar og fjell, nord til Troms.

Stjernesjøpung