Befruktning og botnslåing hos rur

Veiledning

Valg for denne aktiviteten:

 Hovedside  Les veiledning  Legg inn data  Vis resultater

 Læreplanmål

Haust - Befruktning

Føremål

Utstyr

Skalpell/kniv, pirkenål, forstørrelsesglas, termometer, målband, lokalavis/"Tidevannstabeller" (Statens Kartverk)/tidevassider på internett/tidevassprogram.
( Råd om kor de finn tidevassdata/soloppgang/solnedgang ).

Gjennomføring

Val av lokalitet

Inndeling av fjøresona

Alle rurindivida i ei prøvetaking hentes enten frå midtre, nedre eller øvre del av fjøra. Viss de kun har høve til ein prøvetakingsrunde, så tilrår vi at de hentar individa frå midtre del av fjøra. Dette for at alle områda som er undersøkte, har ei prøvetaking som er direkte samanliknbar med kvarandre.
Øvre del er sona frå høgast tenkjeleg springflo til ei middels flo (ei flo mellom ny-/fullmåne og halvmåne, halvvegs mellom spring- og nippflo). Midtre del går frå ei middels flo til ei middels fjøra. Nedre del av fjøra går frå ei middels fjøra til ekstremt lågvatn (størst tenkjeleg springfjøra i området - Sjøkartnull). For hjelp til korleis de finn delane av fjøresona, les meir.
Det har vist seg at befruktninga kan variere med nesten to veker mellom øverst i fjøra, der den startar fyrst, til nederst i fjøra. Dersom de har kapasitet til òg å undersøkja øvre og/eller nedre del av fjøra, så vil det bidra til å danne seg eit bilete av om dette varierer langs kysten vår.
Det er viktig å undersøkje tidspunkt for flo og fjøra på førehand av to grunnar. For det fyrste må de vite om den del av fjøra (i fyrste omgang den midtre del) i det minste er nesten tørrlagt når de skal skjere laus individa. Dette er av reint praktiske årsaker - tidevassnivået har ikkje innverknad på resultatet. Skal de kun undersøke midtre del av fjøra er dette fyrst og fremst noko ein må vurdera dagane rundt full-/nymåne, då heile den midtre del av sona står under vatn på flo sjø. Å skjere laus 50 individ under vatn er ikkje lett, og tar lengre tid.

Forskjellen på flo og fjøra varierer langs norskekysten, frå 0 cm i Egersund (amfidromisk punkt), stigande til 38 cm i Mandal og 57 cm i Oslo og stigande frå Egersund til 372 cm i Kirkenes (vind og lufttrykk kan auke desse tala) (Kjelde: Statens Kartverk). I visse område kan det derfor vera vanskeleg å skilje dei tre sonene i fjøra, så her held ein seg nokonlunde i midten og registrerer dette som midten av fjøra (opplys om tidevassforskjellen i områdebeskrivelsen).

Oppgje klokkesletta for soloppgang/nedgang viss du kan. Du finn dei som regel i ei lokal- eller regionsavis, på internett eller i gratisprogrammet som er presentert her.

Tidspunkt for undersøkingane

Når de bør komma igang med dei vekentlege undersøkingane er eigentleg vanskeleg å seie. Sidan deltakarane i Nettverk for Miljølære gjer nybrotsarbeide her, vil ein fyrst kunne seie noko meir nøyaktig om dette basert på dykkar innsendte data. Dersom vi baserer oss på observasjonar frå prøveåret 2002, bør deltakarar i Midt-Noreg helst byrje seinast veke 40/41. Vi hadde ikkje noko tal frå Nord-Noreg, men nord for Polarsirkelen bør ein gjerne prøva å komma i gang i byrjinga av september og antakeleg seinast veke 40. På Vestlandet bør ein starte før veke 41, på Sørlandet før veke 42. Innover i Skagerak hadde vi i 2002 data frå Lysekil, som avveik frå dei andre områda som vart undersøkte, ved at individa vart befrukta tidlegare enn det ein skulle forvente dersom befruktninga er daglengde- og lysintensitetsstyrt. Her er det ekstra spanande å sjå kva deltakarane vil finna. Basert på Lysekildata frå 2002 bør deltakarane langs Skagerak byrja undersøkingane ikkje seinare enn veke 40.

Den vekentlege undersøkinga av fjøreruren

Framgangsmåte for kvart individ:

• Vel ut større individ.
• Skjer laus rurindivida med eit skalpellblad eller ein god kniv.
• Snu ruren med undersida opp.
• Pirk med ei nål i den bleikgule massen.
  • Viss massen flyt utover, så er individet ikkje befrukta.
  • Viss massen er kompakt, og kan flyttast på eller takast ut som ein klump er individet befrukta (fertilt).
  
  Figur 1 viser skilnaden .

Figur 1. Befrukta og ikkje befrukta individ. Individet til venstre har befrukta, oransje gonadar (kjønnskjertlar), som har relativt fast konsistens, mens dei lysare, ubefrukta gonadane til det høgre individet flaut utover då vi pirka borti det.

Gjennomfør dette på 50 individ og rapporter inn kor mange som var befrukta. Vonleg har de starta opp såpass tidleg på hausten at de i allefall fyrste gong de er ute får 0 befrukta av 50 individ. Hugs å rapportera inn desse òg. Viss de er for seint ute i år til å byrje på 0, så veit de at de gjerne må byrje tidlegare til neste år. Du kan velgje om du vil leggje inn observasjonane etter kvart eller leggje inn fleire undersøkingar samla.
Undersøkinga av 50 individ bør gjentas minst ei gong i veka inntil ein har oppnådd 100% befruktning. Aller helst bør ein ha to gjentatte 100% undersøkingar.

Skjema

Dette skjemaet kan du ta utskrift av og bruke når du jobber med aktiviteten.Når du er klar til å legge informasjonen inn i databasen, går du til registrer data.

Vis bare skjema