Variasjonar i temperatur og is
Veiledning
Valg for denne aktiviteten: Hovedside
Les veiledning
Legg inn data
Vis resultater
Bakgrunnsstoff
Læreplanmål
Føremål
- Følgje med i temperatursvingingar og kartleggje istilhøva
- Sjå samanhengen mellom temperaturen og livet i vatnet
- Diskutere årsaker til og verknader av globale temperaturendringar
Samarbeidspartar
NVEs lokale isobservatørar, dersom det finst slike
i området, den lokale vêrstasjonen
Utstyr
Termometer, vassbytte med snor, eventuelt
vasshentar med termometer, isbor, skistav med stor
trinse, tommestokk
Gjennomføring
Registrering av istilhøve kan gjerne kombinerast
med skøyting og isfiske dersom isen er sterk nok.
Registrering
Temperatur
I elvar og bekker bør denne målinga gjerast på
ein stad der vatnet er i rørsle og blir godt blanda.
Unngå stilleståande bakevjer. I innsjøar bør
temperaturen ikkje målast heilt inni strandsona, ettersom
temperaturen gjerne er høgare her enn i sjølve vatnet.
Ein god idé er å måle i utlaupet eller frå ei bru. Fyll
ei bytte med vatn frå elva, bekken eller innsjøen.
Dersom de står på ei bru, kan de bruke ei bytte med
tau som vasshentar. Stikk termometeret nedi. Vent
eit par minutt. Les av temperaturen medan
temperaturfølaren på termometeret framleis er nedi vatnet.
(Dersom termometeret blir lyfta opp og avlese,
endrar temperaturen seg raskt på grunn av fordampinga
av vasshinna, eller fordi lufttemperaturen avvik frå
vasstemperaturen.) Måling av sprangsjikt må gjerast
frå båt med ein vasshentar med termometer inni,
eller med ein elektronisk temperaturfølar. Les av
temperaturen for kvar meter frå overflata og ned til
botnen, eller ned til den djupna der termometeret
viser 4-5 oC. Teikn opp temperaturkurva og finn ut i
kva for djupn sprangsjiktet ligg (sprangsjiktet er den
djupna der temperaturen endrar seg raskast per
djupneintervall). Alle temperaturmålingane blir
registrerte med éin desimal.
Istilhøve: islegging og isgang
Noter når isen la seg på innsjøen om hausten
eller vinteren (dato for islegging), og når isen
forsvann igjen om våren (dato for isgang). Dato for
islegging er definert som den datoen når isen har lagt seg
over det aller meste av innsjøen eller elvestrekninga.
Dersom isen kjem og går fleire gonger, noterer ein
den datoen som gjeld for det isdekket som vart
liggjande over vinteren. Dato for isløysing er den datoen
når det aller meste av isen er borte. Ein elev som
passerer elva, bekken eller innsjøen på veg til skulen,
kan få dette som si oppgåve. Isgang blir det kalla når
større mengder is i ei elv losnar samstundes og flyt
nedover elvelaupet, ofte med bulder og brak. Dersom
de ser isgang i elva om vinteren eller våren, noterer
de på skjemaet datoen for når dette skjedde. Noter
også om isgangen gjorde skade på bruer, bygningar
eller vegar.
Istilhøve: istjukn (innsjøar)
Isen er som regel tjukkast i byrjinga av mars. Målinga
bør difor gjerast på den tida av året. Istjukn
bør målast eit godt stykke frå land. Mok vekk snøen
der målinga skal gjerast, og bor hol i isen med eit
isbor. Mål tjukna ved hjelp av ein tommestokk eller
senk ned ei snor med lodd og mål lengda etterpå. Ein
kan også halde trinsa på ein skistav opp mot
undersida av isen og setje eit merke på staven i høgd med isoverflata.
Korleis varierer temperatur- og istilhøva i området over tid?
Før opp resultata av fleire målingar i tabellar og
vis tidsutviklinga grafisk på millimeterpapir eller i
rekneark på pc. Studer tidsutviklinga gjennom året
og/eller frå år til år. Rekn ut til dømes
gjennomsnittstemperatur per år og rekn ut standardavviket
(VGS). Er det signifikante endringar i gjennomsnittet?
Dette krev mange og regelbundne målingar
gjennom året i flleire år.
Drøfte årsaker til og verknader av ein eventuell temperaturauke
Endringar i temperatur- og istilhøva kan komme
av tilfeldige svingingar i dei lokale vêrtilhøva, men
dei kan også komme av meir langsiktige klimaendringar.
Drøft kva som kan vere årsaka til ei eventuell
endring av temperatur- og istilhøva. Temperaturen
på kloden har auka dei siste tiåra, og det kjem
truleg delvis av større konsentrasjon av
CO2 og andre såkalla drivhusgassar i atmosfæren
(«drivhuseffekten»). Det blir drøfta om den auka
CO2-mengda kjem av naturlege prosessar, og kor mykje auka utslepp
mellom anna frå forbrenning av olje og gass (til
oppvarming, biltrafikk og liknande) har å seie. Fleire målingar
av vasstemperatur og istilhøve frå det same
området over mange år kan registrere desse
klimaendringane.
Verknadene av ein eventuell temperaturauke kan vere
mange. Temperaturen er viktig for veksten hos planter og dyr, til dømes kan vasstemperaturen i stor grad styre vekstfarten til aure og laks. Generelt
blir vekstfarten hos planter og vekselvarme dyr
dobbelt så høg når temperaturen går opp 10 gradar.
Temperaturen verkar også på oksygeninnhaldet i
vatnet, ettersom oksygeninnhaldet minkar når
temperaturen stig.
Drøft kor stor temperaturauke det er snakk om
når ein diskuterer drivhuseffekt. Korleis vil det sjå ut
i området dersom gjennomsnittstemperaturen stig
med 1-2 gradar? Korleis såg det ut her i
varmeperioden mellom istidene? Drøft kva klassen kan gjere for
å redusere utslepp av drivhusgassar i lokalmiljøet
(mindre bilkjøring, betre varmeisolering, omlegging
til reinare energikjelder osv.).
SkjemaDette skjemaet kan du ta utskrift av og bruke når du jobber med aktiviteten.Når du er klar til å legge informasjonen inn i databasen, går du til registrer data.
Kva er temperaturen i overflata? |
oC |
Er det temperatursjikting i fjorden, innsjøen eller havområdet? |
Ja |
Nei |
Veit ikkje |
|
|
|
Dersom ja, i kva for djupn ligg sprangsjiktet? |
m |
Temperaturkurve frå innsjø eller sjø (første måling i overflata). Bruk eventuelt eige ark. |
Djupn |
Temperatur |
|
m |
o C |
|
m |
o C |
|
m |
o C |
|
m |
o C |
|
m |
o C |
|
m |
o C |
|
m |
o C |
|
m |
o C |
|
m |
o C |
|
m |
o C |
|
m |
o C |
|
m |
o C |
|
m |
o C |
|
m |
o C |
Når la isen seg sist vinter? |
|
Når gjekk isen sist vinter? |
|
Kva var den største istjukna? |
cm |
Var det isgang i bekken eller elva sist vinter? |
Ja |
Nei |
Veit ikkje |
|
|
|
Gje opp dato for eventuell isgang. |
|
Dersom isgang (bekk/elv): Gjorde isen skade på bygningar, bruer eller vegar? |
Ja |
Nei |
Veit ikkje |
|
|
|
Vis bare skjema
|