Form og storleik

Veiledning

Valg for denne aktiviteten:

 Hovedside  Les veiledning  Legg inn data  Vis resultater

 Læreplanmål

Føremål

• Måle kor stor og djup innsjøen er, kor lang, brei og djup elva eller bekken er, eller kor brei kystsona er
• Sjå på samanhengen mellom storleik, form og utstrekning og kva dette har å seie for plante- og dyrelivet, for evna til å tole ureining, for den evna innsjøar har til å dempe flaum, og for bruk av området

Samarbeidspartar

Oppmålingsetaten i kommunen

Utstyr

Norge (1 : 50 000)-kart (tidlegare M-711-serien) (bokhandel), økonomisk kart (1 : 5 000) (kartkontoret i kommunen), gjennomskinleg papir (kalkerpapir, matpapir), linjal med millimeterskala, millimeterpapir, eventuelt båt, tau som er merkt for kvar meter, lodd

Gjennomføring

Total lengd (bekk/elv)

Den totale lengda av bekken eller elva blir målt i kilometer frå start til munning. Bruk M-711-kartet. Hugs at 1 mm på kartet er det same som 50 m i terrenget, det vil seie at 1 cm = 500 m og 2 cm (1 rutebreidd) = 1 km på kart i serien Norge 1 : 50000.

Breidda av bekken eller elva

Breidda blir målt med metermerkt tau som blir strekt over elva eller bekken. Ta mål på minst tre stader og rekn ut gjennomsnittsbreidda på eininga.

Djupna i bekken eller elva

Mål djupna med linjal eller tommestokk ved å vade på minst fem stader jamt fordelte i eininga på tvers av elva eller bekken (unngå djupe og svært stride elvar). I elvar som er over 10 m breie, bør ein måle djupna på minst ti stader. I djupe elvar der det er umogleg å vade, kan ein måle frå ei bru ved hjelp av eit metermerkt tau med lodd. Gjennomsnittsdjupna blir utrekna på grunnlag av alle einskildmålingane.

Den største lengda og breidda på innsjøen

Store og djupe innsjøar er ofte mindre næringsrike enn små, grunne innsjøar og har større evne til å tole ureining og til å dempe flaum. Største lengd er den lengste rette linja som kan trekkjast over innsjøoverflata på kartet utan at ein kjem borti eller går over land. Største breidd er den lengste rette linja som kan trekkjast vinkelrett på linja for den største lengda. Dette blir målt på eit kart som viser heile innsjøen i størst mogleg målestokk. Bruk linjal med millimeterskala og rekn ut svaret i meter ved å multiplisere talet på millimeter med til dømes 5 (økonomisk kart) eller med 50 M (1 : 50000-kart).

Areal av overflata til innsjøen

Legg eit gjennomskinleg papir (eller til dømes plast frå eit omslagsark) over kartet. Teikn av omrisset av innsjøen og klipp ut omrisset. Klipp samstundes ut ein firkant av det same materialet som svarer til eit kjent areal. Bruk målestokken på kartet for å avgjere kor stor firkanten skal vere. Bruk ei vekt med fin skala til å vege dei to papirstykka og rekn ut arealet av innsjøen ved å samanlikne vekta av omrisset med vekta av det kjende arealet. Dersom sjøen er liten, kan det lønne seg å forstørre kartdelen på kopimaskinen slik at omrisset passar inn på til dømes eit A4-ark, før ein teiknar av og klipper ut (hugs å forstørre firkanten like mykje). Alternativt kan ein leggje omrisset av innsjøen oppå eit millimeterpapir og telje opp kor mange millimeterruter det er innanfor omrisset av innsjøen. Arealet blir så rekna ut i kvadratkilometer med denne formelen:

a = n ^. x² / 1 000 000
a = areal i kvadratkilometer
n = talet på millimeterruter
x = 5 (økonomisk kart) eller 50 (1 : 50000-kart)

Den største djupna i innsjøen

Dersom dette ikkje står på økonomisk kart, spør kjentfolk i området om dei veit omtrent kor djup innsjøen er, og kvar på innsjøen det djupaste punktet er. Ro deretter ut med båt og mål djupna med loddtau fleire stader i det området som ein reknar med er det djupaste området av innsjøen. Loddtauet bør vere merkt med metermerke eller femmetersmerke på førehand.

Breidda på kystsona

Breidda på kystsona seier noko om kor stort område som er påverka av sjøvatn. Dette har nær samanheng med kor bratt terrenget er. Mål breidda på tidvassona (sona mellom flod og fjøre) og sjøsprøytsona (sona mellom flod sjø og den øvre grensa for påverknad frå sjøvatn). Arbeidet bør gjerast ved fjøre sjø (sjekk tidvasstabellen i lokalavisa). Bruk eit tau som er merkt for kvar meter. Gje opp breiddeintervall på registreringsskjemaet. Alle som skal gjere målingane, bør vere sikra med tau rundt livet og redningsvest. For å finne grensa for sjøsprøytsona kan ein bruke tangvollar på sand- eller rullesteinsstrand, medan lavartane marebek (svart skorpelav) eller massinglav (gul skorpelav) kan nyttast på fjell- eller svabergstrand. På vindverna strender er den øvre grensa for sjøsprøytsona den same som grensa for flod sjø, og breidda av sjøsprøytsona er dermed lik null.

Drøft samanhengen med andre miljøtilhøve

Drøft samanhengen mellom storleik, form og utstrekning og kva dette har å seie for plante- og dyrelivet, for den evna innsjøen har til å tole ureining og dempe flaum, og for bruken av området.

Drøft korleis eventuelle inngrep, til dømes vassdragsregulering, molobygging eller andre utbyggingar, har endra eller vil endre form og storleik på området, og korleis dette påverkar plante- og dyrelivet og den verdien området har for friluftsliv og rekreasjon.

Skjema

Dette skjemaet kan du ta utskrift av og bruke når du jobber med aktiviteten.Når du er klar til å legge informasjonen inn i databasen, går du til registrer data.

Vis bare skjema