|
 |
|
| om nettverket | kontakt | A til Å | english |
| Du er her: Forsiden > Aktiviteter > Spreiing av ferskvassorganismar - eit trugsmål mot mangfaldet |
|
Ikke innlogget. |
Spreiing av ferskvassorganismar - eit trugsmål mot mangfaldetInnføring av nye artar kan endre samansetjinga i eit økosystem radikalt, og det finst fleire uheldige døme på spreiing av ferskvassorganismar. I mange vatn har utsetjing av ørekyte ført til sterk reduksjon av aurebestanden ved at ørekyta trengjer bort auren frå gyte- og oppvekstområde. Planta vasspest, som mellom anna er spreidd ved tømming av akvarium, kan gi sterk tilgroing av gruntvassområde. Utbreiinga av fiskeartaneAlle dei 41 artane av ferskvassfisk som finst i Noreg er komne hit etter den siste istida. Artane som kom inn frå sjøsida, kallar vi vestlege innvandrarar, og dei finst i dei fleste kystvassdraga. Desse artane er røye, trepigga stingsild, laks og aure. Fossane i vassdraga var barrierar som avgjorde kor langt fisken kunne vandre innover i landet. Dei fleste ferskvassfiskane i Noreg er såkalla austlege innvandrarar. Dei første austfiskane (Finnmark-Skånefiskane) kom for om lag 9 000 år sidan og omfattar mellom anna sik, harr, åbor, lake og gjedde. Noko seinare kom mellom anna mort, lagasild, krøkle, brasme og gullbust (Mjøsa-Storsjøfiskane). På grunn av landhevinga fekk desse artane ei meir avgrensa utbreiing enn dei første innvandra artane. Den siste gruppa av austlege innvandrarar (Øyern-Smålensfiskane) kom for om lag 6500 år sidan og omfatta mellom anna gjørs, asp, flire, stam og sørv. Vidare landheving gjorde at desse artane ikkje nådde lenger enn til Øyeren. Utbreiingsmønstret i dag er resultat både av naturleg spreiingsevne og av utsetjing. Det er få område i Noreg i dag som ikkje har fått innført fiskeartar. Mellom anna er all aure og røye i fjellet opphavleg frakta dit av folk. Spreiing - eit ledd i matauk og fiskekultiveringHeilt sidan den tidlegaste busetnaden i Noreg har mennesket auka utbreiinga av fiskeartane for å sikre mattilgangen når dei busette seg i nye område. Utsetjing av fisk er første gong nemnt på ein runestein frå Gausdal. Særleg aure og røye var populære matfiskar som ein bar forbi fossane og langt inn på fjellet. I dag er desse artane utbreidde praktisk talt over heile landet. Dette har ført til at fisketomme vatn er i ferd med å bli en sjeldan biotop i Noreg. Sidan slutten av 1800-talet har kanadisk bekkerøye vorte utsett i norske vassdrag. Denne fisken har vist betre evne til å overleve i surt vatn enn andre laksefiskar. I dag har bekkerøya danna varige bestandar fleire stader på Sørlandet. Føremålet med å flytte eller setje ut fisk er som regel å få etablert eit attraktivt fritidsfiske. Populære matfiskar som aure blir utsette for at dei skal etablere seg i nye vatn, medan rovfisk som gjørs og gjedde blir utsette fordi ein vil at dei skal ete annan fisk. Utsetjing kan få uønskte effektar som er vanskelege å sjå på førehand. Det er i dag forbode å setje ut fisk og andre levande organismar i ferskvatn utan spesielt løyve.Ofte spreier ein organismar i ferskvatn av vanvare. Plante- og dyreorganismar kan spreiast når fiskeutstyr som har blitt brukt i eitt vatn, blir frakta og teke i bruk i eit anna vatn før det har tørka. Organismar og sjukdommar kan også spreiast når campingturistar tømmer vatn frå kanner dei har med seg, ut i nærmaste vassdrag. Planta vasspest har blitt spreidd på denne måten. Tømming av akvarium i det kommunale kloakknettet kan også spreie sjukdommar frå akvariefisk til villfisk. I tillegg kan uønskt spreiing skje ved at fisk og smådyr ulovleg blir brukte som levande agn. Spreiing har også skjedd ved at folk har teke feil av fiskesorten når dei har sett ut yngel. Mellom anna kan aure og ørekyte lett forvekslast. I mange av innsjøane i Noreg er det framleis berre aure eller nokre få andre artar som utgjer fiskesamfunnet. For å kunne ta vare på desse bestandane må vi stoppe spreiinga av andre fiskeartar. Skadeeffektar av spreiingÅ spreie fiskeartar er eit trugsmål mot mangfaldet i ferskvatn i tillegg til at det skader fritidsfisket. Det treng ikkje vere store mengder som blir utsette. Jamvel nokre få individ av eit lite ferskvassdyr eller ei lita bytte med fiskeyngel kan på lang sikt forstyrre samansetjinga av livet i vatnet og skade både nærings- og fritidsfisket. Har ein ny fisk etablert seg i eit fiskevatn, er det nesten umogleg å bli kvitt han. I mange vatn har utsetjing av ørekyte ført til sterk reduksjon av aurebestanden. Ørekyta er ein liten, hardfør karpefisk som vi stadig oppdagar i nye vatn og vassdrag. Ho går i store stimar langs land og har same føde som auren. Dermed blir ho ein sterk næringskonkurrent til aureungar som også lever i strandsona. I bekker kan ørekyta dominere fullstendig og dermed trengje bort auren frå gyte- og oppvekstområda. Den vanlegaste årsaka til spreiing av ørekyta er at ho blir ulovleg nytta som levande agn. Opphavleg var ørekyta utbreidd i lågare delar av Austlandet og i Aust-Finnmark. I dag er det registrert ørekyte i alle fylke.Det finst fleire døme på at spreiing av artar i ferskvatn har hatt uheldige følgjer. Krepsdyret Mysis relicta, som på 70-talet vart utsett i fleire regulerte vatn, viste seg etter nokre år å vere ein sterk konkurrent til røya og har redusert fiskebestanden kraftig. I Pasvikvassdraget har lagasild spreidd seg og vorte konkurrent til siken. Rovfisk som gjørs og gjedde er fleire stader utsette for å beite på uønskte artar. Men i mange tilfelle har introduksjon av rovfisk ført til reduksjonar i andre fiskebestandar i eit vatn. Slike endringar i fiskesamfunnet kan også endre samansetjinga av dyre- og planteplankton i næringskjedene og gi innsjøen ein heilt ny karakter. Flytting av fisk kan føre inn nye parasittar og sjukdommar i eit vassdrag. Lakseparasitten Gyrodactylus salaris har komme til Noreg ved fiskeimport og auka utbreiinga si på grunn av utsetjingar og oppdrett av infisert laks og regnbogeaure. Etter import av regnbogeaure i 1964 kom bakteriesjukdommen furunkulose til Noreg. Han har sidan vorte spreidd til over 70 norske vassdrag.
Les meir andre stader
|
 |
 |