Show results

I perioden 1991 - 2001 vart det gjennomført Båt- og sjøbruksregistreringar i Nordhordland og Voss. Det vart registrert forekomst av gamle bygningar,trebåtar, reiskapar og anna utstyr som høyrde til det gamle sjøbruket. Registreringane vart gjennomført for å framskaffa grunnlagsmateriale for utvikling av regional verneplan for kystkultur i Nordhordland. Det vart gjennomført registreringar i desse kommunane : Austrheim, Fedje, Radøy, Meland, Lindås, Masfjorden, Vaksdal og Voss. Ikkje alle kommunane vart ferdigregistrerte men det vart samla inn eit omfattade dokumentasjons-materiale over forekomsten av faste og lause kulturminne knytta til sjøbruk. Registreringane i kommunane vart med unntak av Vaksdal OG Voss, gjort i regi av Hordaland Fylkeskommune. Vaksdal og Voss kommune gjennomførte registreringane på eiga hand i perioden 1999-2001 På kartet er sjøområda som vart registrert merka med raud farge.
© arne høyland

Registreringane avdekka to gamle handelssamvirke (to økonomiske kultur- system) i regionen der folk frå ytre og indre strok bytte varer og samarbeidde om å overleva. Det eine systemet, Fjonsystemet, ligg nord i regionen og det ande Ostrasystemet, ligg i søre delen av regionen. Det var mangfaldet av naturressursar frå havgardane i vest til fjellgardane i aust som gjorde kultursystema bærekraftige, mest som ein kulturbiotop. Ein kulturbiotop kan også samaliknast med ein organisme. Med det som utgangspunkt kan ein seia at fjordane var hovudpulsåra i organismen og blodet var båtane og andre transportmiddel som leverte varene til folket .
(06.04.2011)

Gardsbruka i ytre og indre strok dreiv ein form for samdrift i gardsdrifta som gjorde at folk og fe kunne overleva uten noko særleg med pengar. Blant dei mest sentrale varene i bytehandelen var produkt som var basert på fisk, åkerprodukt, sæterprodukt og diverse skogsprodukt som bygningar, bygninsmaterial, ved, never, bark, staur, vidjer/homleband m.m.. Dette handelssamvirke går truleg langt attende i tid, kanskje attende til avskoginga i ytre strok og framveksten av lyngheikulturen.
(06.04.2011)

Bruk og forekomst av transportmiddel i den førmotoriserte tida er ofte gode indikatorar på karakter av lanskapet. Transportmidla var ein svært viktig del av produksjonsprosessen gjennom heile årssyklusen der konstruksjon, materialbruk, storleik og forekomst avspeglar tilpassingar til landskapet. Det som særleg var med og påverka val av type transportmiddel var topografi, jordsmonn, klima og forekomsten av sjø og vassdrag. Mangfaldet av transportmiddel ser ut til å vera størst i indre strok i møte mellom fjord, fjell og vassdrag der desse transportmidla gjerne vart brukt: taug/børataug, kiper, rodder, ski, truger, skreisko, kjelkar, sledar, ferger, elvebåtar, ferjer, sjøbåtar, skuter/jekter, tømmerflåtar. Går ein leger ut mot kysten og havet så minkar det på mangfaldet, og sameleis når ein går inn dalane og opp til fjellgardane.
(06.04.2011)

Mangfaldet av ressursar i landskapet ser ut til å vera størst i indre fjordstrok. Kvaliteten på bygningsmaterialane vert og betre i indre strok, meir seintvaksen,og utala material.
(06.04.2011)

Registreringane avdekka også mønster i byggjeskikken. I Fjonsystemet lengst nord, er det grindverk og steinmuring som dominerer naustbygningane medan i Ostrasystemet er det stor forekomst av tømmernaust i ytre og midtre strok. Lenger inne i fjordane vert det overgang til opne grindbygde naust. Det at grindanausta var opne i indre strok hadde samanheng med at dei vart brukte til både å lagra og tørka veden i. Nausta var både produksjons- og lagerlokale i vedproduksjonen. Veden gjekk hovusakleg til Bergensarane men og ein del til folket i ytre skoglause strok. Når den kulturhistoriske bygningsmassen skal vedlikehaldast og reparerast i Nordhordland, vert det viktig å bruka Riksantikvaren sine prinsipp for bygningsvern, og då må nye materialar som skal brukast i gamle bygningar hentast i kulturbiotopen, og ikkje frå andre stader i Noreg eller utlandet.
(06.04.2011)

I ytre strok er det brukt båtar med både tre og fire bordgangar. Lenger inne i fjordane er det mest firborda båtar som er nytta. Dei firborda båtane i indre strok av Nordhordland er geitabåtar/råseglbåtar medan dei firborda båtande i ytre strok er for det meste båtar av nordfjordstypen. Dei treborda båtane som er brukt i ytre og midtre strok er oselvarar, ein variant av hardangerbåten.
(06.04.2011)

I Nordhordland går ei nasjonal kulturgrense som avspeglar seg i bruk av båtkonstruksjon. Overgangen går frå den treborda hardangertypen til den firborda nordhordlandstypen. Grensa er nasjonal i den forstand at båttypen som vart brukt i og nord for Nordhordland er i prinsippet av same konstruksjonstype medan båtane sør for Osterøy er av ein anna type. Overgangen til firbora båtar er førebels registrert til å liggja i Vedafjorden i Vaksdal og ytre strok av Ostyerfjorden og Fensfjorden. Dei dei gamle firborda båtane i Nordhordland var råseglbåtar og vart kalla for geitabåtar. Dei brukte det gamle symetriske råseglet eit stykkje fram på 1900-talet.
(06.04.2011)

Registreringane synte at mangfaldet av båtar og liknande sjø- og vassbaserte transportmiddel var størst i midtre og indre fjordstrok. Ferje, pram og eike er vasriantar av namn om flatbotna båtar som for det meste er brukt i indre fjordstrok og vassdraga. Ferje er brukt spesielt i indre strok i heile regionen, medan i ytre strok er det pram eller eike som vert brukt. Men i ytre strok er denne båttypen svært lite nytta.
(06.04.2011)

Det vert brukt ulike namn på båtane i indre og ytre strok. Færing vert brukt om den minste båtstorliken , vanlegvis med to rom + fram og bakskut. Men når ein kjem opp i båtar med tre og fire rom endrar nemnaingane seg frå indre til ytre strok. Det ser ut til at endringane i namnebruken kjem med den nye båttypen, geitabåtane, råseglbåtane i indre fjordstrok. Om båtar med tre og fire rom seier dei i indrte strok tre- og firkeiping medan i ytre strok seier dei seksæring og åttring.
(06.04.2011)

Registreringane i sjøbruksmiljøa avdekka også eit større magfald av bygningstypar i indre fjordstrok.
(06.04.2011)

Illustrasjonen syner fiskeprosessen som eit system og delane som inngår i bruken av det gamle fiskesnøret. Døme er henta frå Krrossøy i Austrheim og syner delane i systemet. 1 Seisnøret heng på veggen inne i naustet klar til bruk. 1a sule av tre til å hengaja snøretaumen på 1b snøreaumen av hampetaug 1c søkkjestein 1d forsyn, tvinna tråd av lin e.l. 1e fiskestreng av messing 1 fiskekrok Snøret vert lagt i båten og båten tek snøret med til fiskeplassen 2 utror med båten 2a båtskrog 2b tilfar 2c framdriftsutstyr, årar,selg, ror 3 fisking på fiskeplassen 3a vadbeid til å dra fiskesnøret på 3b agn på kroken 4 fisken vert fanga 4a klepp til å ta fisken inn i båten med 4b fiskekista til på obbevara levande fisk i 4c forskor, til å laga rom i båten til å oppbevara død fisk i 5 heimror 6 snøret vert bteke på land 7 snøret vert hengd på naustveggen til tørk 7a snøret heng til turk på ei trestong under takufsa 7b eller snøret heng til turk på ein trekrok på veggen 8 Bjørkebark til å barka snøret med 8a barkegrua til å koka barken på 8b barkjekjel til å koka barken i 8c barkekjel til å barka snøret i 9 reparasjon og vedlikehald av snøret
(06.04.2011)

(06.04.2011)

Fyrste steg i utviklinga av ein plan for regionalt folkemuseum vert kartlegginga av mangfaldet av kulturminne og kulturmiljø knytta til sjøbruk, jordbruk, skogbruk og stølsdrift. Deretter kan ein klassifisera og avklara verneverdien av kulturminna/kulturmiljøa i eit lokalt, regionalt og nasjonalt verneperspektiv. Deretter kjem arbeidet med å laga ein sikringsplan for dei mest verneverdige kulturminna/miljøa og setja i gang ein sikringsprosess. Sidan sjøbruket er allereide mykje dokumentert gjenniom Båt- og sjøbruksregistreringane, kan ein starta arbeidet med å avklara verneverdien av sjøbruksrelaterte kulturminne og kulturmiljø i regionen. Som strakstiltak kan ein oppretta magasinlokale/akuttmottak i kvar kommune til førebels sikring av lause kulturminne.
(06.04.2011)