Show results

Kommentarer til aktiviteten
Brørvikskuto Del 2 1997 Bygging av grindhus og skuta Eg køyrde om Modalen og var på Eidslandet kl. 8.30. Der stod Hans å venta i bilen, han var nett komen. Han kom over i min bil og me køyrde ut til Gammersvik for å slipa opp noko verktøy. På vegen utover snakka Hans ein del om korleis dei flytta på stor murestein i Brørvik. Dei brukte det dei kalla for ein steinabjødn , ein solid treflake som låg oppå ei treramme med trerullar under til å trilla bjødnen fram på. Det vart lagd bord eller plankar på terrenget til å trilla bjødnen på. Dette kan han så vidt hugsa dei gjorde då dei murde siste delen av grunnane til saga i Brørvik, då var han 3-4 år gamal. Han har og eit minne etter at bjødnen vart brukt ovan i elva til å mura demning med. Sist bjødnen vart brukt var i 1930- åra. Det gjekk ein jernaksling gjennom trerullane. Trerullane var emne som vart kløyvd i to og so vart det hula ut for aksling, men utholinga var ikkje vidare enn at akslinga stod fast inni trerullen etter at den vart skodd saman med jernskoning. Bjødnen vart lagd heima i Brørvik. Hans trur enno det kan finnast restar etter bjødnen heime på garden.

Bilder

NHU (Norsk Handverksutvikling) har opphavsrett til alle bileta i denne episoden. Framme i Gammersvik tek me til å slipa verktøy. Eg har med meg ein bandakniv, ein liten tollekniv, ei øks og to stemmejern. Hans har eit stemmejern, ei øks og ein høvel han vil slipa. Så sliper Hans medan eg sveivar den gamle slipesteinen som han har teke med seg frå Brørvik. Slipesteinen var ny då han var liten. Det har minka mykje på steinen sidan den tid, men han er veldig jamnt rundt sleten. BILETE 918 Hans seier at dei gamle hadde merkje på ei god stålsatt øks ved å skjera av ein spon på endeveden. Dei gamle stålsette øksene la seg meir inn te veden, dei nye i heilstål e hardare og skvett meir unna ved bruk.
© Arne Høyland/NHU

BILETE 919 Etter at Hans har slipt opp verktøyet legg han det på slipesteinen og går inn og hentar brynet. Når Hans sliper vertøy, sliper han til han har fått ein jamn grad på eine sida av skjeret og denne graden er det han fyrst og fremst bryner vekk under bryninga. Han let vel over det eine stemmjernet eg har med, det som er merka med ein hai, det skal vera beste sort seier han, og det kjenner og kommenterer han når han sliper og bryner. (Hans kjenner verktøykvaliteten når han sliper) Han tykte og vel om bandakniven min, og bemerka at det var innsett stål i skjeret, dette er av den gamle gode sorten seier han.
(24.03.1997)

BILETE 920 Fyrst bryna han høveltanna.
(24.03.1997)

BILETE 921 Så brynar han øksa
(24.03.1997)

BILETE 922-923 Så brynar han kniven min (musajellaren)
(24.03.1997)

(24.03.1997)

BILETE 924 Bryning av bandakniven Det lysaste feltet på skjeret er den stålsette delen av kniven som gjev bet. klikk direkte på bileta for max storleik
(24.03.1997)

BILETE 925-926 Så bryner han bannakniven
(24.03.1997)

BILETE 925-926 Hans bryner bandakniven
(24.03.1997)

BILETE 927 Så bryner han huljernet mitt
(24.03.1997)

BILETE 928-929 Så bryner han stemmejernet mitt
(24.03.1997)

BILETE 930 Så bryner han sitt eige stemmejern, eller hoggjern som han og seier.
(24.03.1997)

BILETE 931 Etter han er ferdig å bryna snakkar me litt om slipesteinen. Hans har teke denne med seg frå Brørvik. Steinen var ny då han var liten og då var han noko større enn no. Hans syner med nevane kor stor diameteren var då steinen var ny. Det seier noko om bruken av slipestein i Brørvik.
(24.03.1997)

Etter at han var ferdig med å bryna, køyrde me innatt til Eidslandet. På vegen ved Kallestadbrua bemerka han at no var snøen smelta som låg i vegen då me kom utover i dag. BILETE 932 Eg stoppa og tok bilete av Søra-nåve, Midt-nåve og Nora-Nåve som ligg ved Hesjedalen. Stølsvegen til Hesjedalen gjekk opp i botnen mellom Nore og Midtnåve. Innetter Eidsfjorden spurde eg om Brørvik-selet ,om det eksisterer framleis. Han fortel at det vart lagt nytt nevertak i 1940-åra, men at det etter den tid ikkje vart vedlikehalde så selet forfall. Det vart lagt takplater på i 1970-åra men selet er så forfalle at det ikkje kan brukast. Det var bestefaren som bygde selet då han var omlag 20 år ,i 1870 åra. Han trur bestefaren brukte skog til å tømmra selet der det vart bygd, men at golv og trotaket vart laga til ved heimehusa og boren opp. Selet vart brukt til overnatting for dei som var oppe å mjølka om kvelden til neste morgon. Det er berre ein halvtimes gange opp til selet. Tidlegare gjekk dei opp og ned mellom kvar mjølking. I Hans si tid hende det at dei tok ei natt på selet om hausten, men då mest for morro. Det kunne vera i samband med jakt. Det hende og at dei tok ein tur opp på selet i påskehelga. Det låg alltid sengklede på selet, slik at om nokon kom innom så hadde dei det dei trong. Lykkjelen låg ved selet, slik at dei som ferdast forbi kunne låsa seg inn og bruka selet. Omlag kl. 11.00 er me attende på saga på Eidsland og eg spør om me like godt skal ta matpausen no, men Hans meiner me må venta ein time til.
(24.03.1997)

BILETE 933 Inne på sagbenken prøver han bete i stemmejernet i endeveden på eine staven. Dette er same bet-prøven som han fortalde dei kunne gjera med øksene.
(24.03.1997)

BILETE 934 Me tek presenninga av materialstabelen ute, og ber betane inn på sagbenken. Han let vannkanten på beten venda ut i gavelen for på den måten å sikra seg mest ved til utsparing for "grindlås" på innsida av beten. (Sjekk med Hans om dette stemmer)
(24.03.1997)

BILETE 935 Hans merker av på beten kvar han skal stemma ut. Han brukar vinkelen til å merka rundt på tre sider av beten. Han har teke mål av utsparinga i stavhovudet der betahalsen skal liggja i og brukar dette til å merka av det som skal hoggast ut av beten.
(24.03.1997)

BILETE 936 Så finn han midten på stokken og utfrå det vil han måla og merka opp breidden av det som skal stemmast ut.
(24.03.1997)

BILETE 937-938 Han merkar av på kvar side av midtstreken og brukar hendene, blyanten og meterstokken som strekmål.
(24.03.1997)

BILETE 939 Etterpå brukar han sagryggen til å rissa tydelegare opp streken som markerer feltet som skal stemmast ut.
(24.03.1997)

BILETE 940 - 942 Etterpå kontrollerer han målet på risset.
(24.03.1997)

Så tek han mål av orgrøypinga mellom øyro på stav nr.1 og rissar det opp i andre enden av beten
(24.03.1997)

BILETE 943 Etter at han har rissa, kontrollerer han målet
(24.03.1997)

Etter at han har rissa, kontrollerer han målet Eg spør Hans om det er spesielle mål han går etter når han merker av på beten, han seier : - eg tok på rus da eg fann passele Me tok matpause kl. 12.00. Prat i matpausen : Hans fortel om Gjert Lillejorde. Han var ein svært flink snikkar, han arbeidde ei stund på møbelfabrikk på Osterøy ? og var gift med søstra til Hans sin far. Hans fortel : han putla med snikkararbeid då han vart pensjonist. Han flutta til Solaråsen, Kvamme, då han vart enkjemann. Han budde på Solaråsen, han arbedde hævlebenka Eg hadde laga meg te material te hævlebenk, han kunne laga hævlebenk te meg Eg lagde te materialane, maskinarbedde ferig all materialen Men da vakje lengje før han hadde stemt benkjen samen, du hendelse ka hannalag han hadde, so fint og nøyaktig og snart. Då eg skulle betala han for arbeide sporde han om eg hadde noko material til han Han skulle ha 150 kr for arbeidet med hævlebenkjen, og så sa han : - du kan trekkja frå materialen (eg fekk) og arbeidet du hadde med han Og Hans held fram : men eg fekk meg ikkje te å ta nåke før materialen og mitt arbeid, før da va so bille, so eg sende han 150 krone. Hans fortel om ein type bindingsverk-konstruksjon han har utvikla. Han brukar ribord for å få meir høgde på skukkjen og brukar jernboltar til å festa ribordet til stavane. Han legg opp eit langsgåande ribord festa til stavane og legg betane på ribordet og festar det med jarnboltar til staven. Hans har bygd tre slike naustbygningar, eit i Mellesdalen og to på Bukkstein. Me snakkar litt om dei gamle geitabåtane : - dei gamle båtane bygde dei ikkje so breie, før då vart dei so tonge på motvind, dei må vera smale og låge på vatne, og då vert da lite vindfang - då eg gjekk te presten skulle dei henta meg i Hesjedalsståe, men dei kom ikkje so eg låntok ein haringabåt og rodde heim . So rodde me han bortatt, eg rodde den smale gamle geitabåten og broren min rodde haringabåten.Vinden var skiftane den dagen, når da blas so rodde eg frå han og når da vart stilt då drog han frå meg. Ein annan gong, ein laurdag, hadde eg lånt ein trebording so va voldsom (uvanleg) låg på midten. Eg skulle ro inne i Eidsfjorden ved Brørvik, då friska da på med austavind, da kom ... brose innimyllo, eg låg og heldt han på plass for han va so låg på vatnet. Eg vart øveraska at eg ikkje rak meir bakøve i vindbråsna. Da va då eg fann ut da va dafør dei gamle båtbyggjarane bygde båtane so låge. Om måten ein har kome fram til formen på dei gamle jeitabåtane seier han: - so detta e no røynslo so har lert dei fram gjøno tiena Då me fekk motorbåt heima va eg i 9-10 årsalderen. Då huska eg at da gjekk fram på motevinden samanlikna med robåten. (Det seier noko om metodebruk for å forstå båtform.) Me snakka litt om villreinsjakt mellom Eksingedalen og Sogn. Denne jakta tok seg opp i etterkrigstida (?) og m.a. Eksingedalen, Modalen og Stamnes var med i jakta. Sogningane ville ikkje ha den veksande stamma med villrein for han øydela fjellbeita for dei, sauebeitet. Reinen kom heilt hitt te Eksingadalkantane. Reinen går alltid mot vindraje, va da mykje sønnavind stod han hitt her mot Eksingadalen. Om fangsten seier han: - da vart no nåken kilo pr. husstand Stammo hadde dreie seg te, so dafør ville dei danna jaktlag. Reinsdyr har da no våre frå gamal tid. I Modalen er det namn som Reinshjedlane oppå Krossen, ved vegen mot Sjerjavatnet. Da va ikkje nåke jakting, jaktlag før krigen.
(24.03.1997)

Me går utatt og skal til med å stemma or betane. BILETE 945 Fyrst sagar han skår ned i endane av det feltet som skal hoggast ut.
(24.03.1997)

BILETE 946 Så grov-høgg han ut det meste med øksa.
(24.03.1997)

BILETE 947 Så grov-høgg han ut det meste med øksa.
(24.03.1997)

BILETE 948 Han snur beten, går opp på benken og finøksar på høgkant.
(24.03.1997)

BILETE 949-950 Så tek han fram simsheveln og høvlar ein rein og rett kant inntil skurflato.
(24.03.1997)

BILETE 949-950 Så tek han fram simsheveln,og høvlar ein rein og rett kant inntil skurflato.
(24.03.1997)

BILETE 951-952 Til slutt finpussar han heile flata med ein vanleg høvel. Etter finpussen seier han : - ja, eg tenkje han kan ve slek Hans kjem med ei og anna historie innimellom. Hans fortel ei hending heime han hadde med ei vorte på fingen. Han kallar vorto for klåttro (f.) Han skrapte vorto laus då han datt på ski og skrapte neven over ein hard snøkant. Då han kom heim såg han nærmare på det og såg at vorto berre hang laus etter skinnet. Då såg han at heile rota til vorta var reven laus. Han reiv av vorta og gjekk ned i kjellaren, fann fram knipetanga og tok tak i dei andre to vortene han hadde og trekte dei ut med rota og då vart han kvitt vortene. Då var han i 17 årsalderen. Dei gamle sa at me skulle smørja vortena med fleskesvor og etterpå hyva svoren ute. Når svoren var rotna skulle vorto vera vekke. Me prøvde, men da hjalp ikkje. Ein gong va eg på ein hestautstilling etter krigen, dar va da ein hest so dei kalla Kvistfri. Dei brukte ein gradhevel når dei skulle høvla djupne i dørkarmane, til dørane. Då vart da slett og fint.
(24.03.1997)